Toshkent viloyati Chirchiq Davlat pedagogika instituti Tabiy fanlar kafedrasi Geografiya va iqtisodiy bilim asoslari yo’nalishi 2 bosqich 20/01 guruh talabasi Arziyev Abdurasulning Materik va okeanlar tabiy geografiyasi fanidan tayyorlagan kurs ishi

Toshkent viloyati Chirchiq Davlat pedagogika instituti
Tabiy fanlar kafedrasi Geografiya va iqtisodiy bilim asoslari yo’nalishi 2 bosqich 20/01 guruh talabasi Arziyev Abdurasulning Materik va okeanlar tabiy geografiyasi fanidan tayyorlagan
KURS ISHI

Mavzu:Afrika materigining ko’llari yer osti suvlari.

Bajardi: Arziyev Abdurasul
Tekshirdi: Nilufar Urinova
Reja :
1.Kirish
I.BOB Afrika materigi ichki suvlarida koʻllar va yer osti suvlarining ahamiyati
1.1. Afrika materigida tarkib topgan koʻllar va ularning tafsiflanishi
1.2 Afrika materigidagi koʻllar va yer osti suvlarining xalq xoʻjaligidagi ahamiyati
II.BOB. Afrika materigidagi koʻllar va yer osti suvlari haqida umumiy maʼlumot
2.1.Afrika materigidagi ko’llari va ularning tafsiflanishi
2.2 Afrika materigidagi yirik koʻllar va buyuk koʻllar vodiysi
2.3Yer osti suvlari va ularning geografik tarqalishi
2.3 Yer osti suvlari.artizan va grunt suvlari Afrika materigi yer osti suvlar
III..Xulosa
3.1 Foydalanilgan adabiyotlar
Kirish
Afrika materigi ekvatorda joylashganligi sababli boshqa materiklardan qurg’oqchilligi bilan ajralib turadi .Afrika deganda har bir insonning ko’z oldiga qurg’oqchil sahrolar va suvsizlikdan qiynalayotgan odamlar keladi.Ammo Afrikaning barcha huduhlari ham suvsiz emas uning markaziy qismi va atlantika okeani givineya qo’ltig’i qismlari ayniqsa suv bilan yaxshi taminlangan. Shunday ekan Afrika materigining qaysi qismlari suv bilan qanday taminlanganligini ushbu kurs ishi davomida to’liq ko’rib chiqamiz. Afrika materigida ham yirik ko’llar yer osti suvlarining ulkan zaxiralari mavjud bular haqida to’liq malumotga ega bo’lamiz. Afrika materigiga qisqacha toʻxtalib oʻtsak uning maydoni 30 mln kv km boʻlib kattaligi boʻyicha Yevrosiyo materigidan keyingi oʻrinda turadi. Materikda eng yirik sahro boʼlgani bilan u eng quruq materik emas eng quruq materik Avstraliya hisoblanadi.Afrika materigi shimoliy qismida atlas togʻlari joylashgan boʻlib uning janubiy qismida joylashgan hududlarni suv bilan taʼminlaydi.Ushbu togʻlarda juda koʻp suv omborlar qurilgan boʻlib Jazoir davlatining janubiy qismilarini ichimlik suvi bilan taminlaydi. Afrika materigida ham yer osti suvlarining ulkan zaxiralari mavjud boʻlib ular materik boʻylab tarqalgan ushbu suvlarining qaysi hududlarda tarqalganligini va yer sathidan qancha masofada ekanligini koʻrishimiz mumkin.Artezan va grunt suvlari qaysi hududlarda tarqalganligini ularning xalq xoʻjaligidagi va materik flora va faunasiga taʼsiri ularning yashashi uchun qanchalik ulkan ahamiyatga ega ekanligini koʻramiz.Afrikaliklar ularni qanday aniqlaydi va ulardan qay darajada oqilona foydalanishi suvni muqaddas deb bilishi butun yer yuzi aholisi uchun dars boʻlishi kerak . Hozirgi kunda ichimlik suvi tanqisligi dunyoning global muommolaridan biri boʻlib buni Afrika materigi misolida yaqqol koʻrishimiz mumkin. Butun dunyoda hozirda global isish kuzatilmoqda harorat yildan yilga koʻtarilib muzliklar erib chuchuk suv miqdori kamayib bormoqda shunday ekan biz bir tomchi suvni qadriga yetib uni asrab avaylashimiz kerak zero Orta Osiyoda ham suvdan notoʻgʻri foydalanish sugʻorish tizimining toʻgʻri olib borilmaganligi natijasi Orol dengizi misolida bizga dars boʻldi. Orol fojiasini yechimini topish uchun butun dunyo olimlari bosh qotirmoqda koʻplab mablagʻ ajratildi ammo natija borgan sari yomonlashib bormoqda. Agarda biz suvdan notoʻgʻri foydalanishda davom etsan bu fojialar soni koʻpayib boradi butun yer yuzi ichimlik suvidan qiynaladi. Choʻllar soni va maydoni ortib boradi butun dunyo Afrikaga aylanadi aynan bu hududdagi umumiy suvlar haqidagi maʼlumotlarga aynan ushbu kurs ishi davomida ega boʻlasiz.

I.BOB.Afrikaning ichki suvlari.

Ichki suvlarning tarqalishi topografiya va iqlim bilan chambarchas bog'liq. Qit'aning taxminan bir soniyasi ichki oqim zonalariga to'g'ri keladi, chunki qit'aning keng hududlariga yomg'ir kam yog'adi. Yog'ingarchilik ko'p bo'lgan joylarda daryo tarmog'i zich joylashgan. Boshqacha aytganda, daryo tarmog'i materikda notekis taqsimlangan.
Sharqiy Afrika platosi - suv havzasi, shuning uchun daryolarning katta qismi Atlantika okeaniga quyiladi. Afrikaning daryolarida tez va sharsharalar ko'p va ular navigatsiya uchun unchalik foydali emas, lekin ular gidroenergetikaning ulkan zaxiralariga ega. Deyarli barcha daryolar asosan yomg'ir bilan oziqlanadi. Ekvatorial iqlimi bo'lgan hududlarda ular chuqur joylashgan butun yil davomida va zich daryo tarmog'ini hosil qiladi. Subekvatorial zonalarda daryolar faqat yomg'irli mavsumda to'la oqadi. Quruq joylar tropik iqlim er usti suvlaridan deyarli mahrum, lekin artezian havzalari mavjud. Quruq daryo tublari keng tarqalgan - vodiylar, kamdan -kam hollarda vaqti -vaqti bilan yomg'irdan suv bilan to'ldiriladi. Daryolarida subtropik zona suv darajasi faqat yomg'irli mavsumda, qirg'oqda ko'tariladi O'rtayer dengizi bu qishda sodir bo'ladi.
Yillik suv oqimining umumiy hajmi 5390 kub km3 bo'yicha Afrika Osiyo va Janubiy Amerikadan past. Havzaning maydoni, uzunligi va oqim hajmi bo'yicha ko'p daryolar dunyodagi eng katta daryolar qatoriga kiradi (Nil, Kongo). Daryo tarmog'i va suv oqimining qit'ada taqsimlanishi nihoyatda notekis bo'lib, bu asosan farqga bog'liq iqlim sharoitlari, relef va ma'lum hududlarning jinslarining tabiati. Zich gidrografik tarmog'i va katta ko'llari bo'lgan hududlar bilan bir qatorda Afrikaning keng hududlari mahalliy daryo tarmog'idan deyarli yoki umuman mahrum. Ko'p daryolar okeanga etib bormaydi va ichki drenajsiz havzalarda tugaydi. Qit'aning deyarli barcha daryolari yomg'ir bilan oziqlanadi. Faqat cho'l va yarim cho'llarda ularning ovqatlari maydalangan, Atlas va Sharqiy Afrikaning baland cho'qqilarida daryolarning manbalari ham erigan qor va muzliklar bilan oziqlanadi.
1.1 Daryolar Afrikadagi eng uzun daryo - Nil (6671 km), shuningdek, Yerdagi eng uzun daryo. Nil havzasining maydoni 2870 ming kv. km. Nilning manbai Kagera daryosi tizimidagi Rukarara daryosi bo'lib, u 2000 m balandlikdan boshlanadi, keyingi bo'limda Viktoriya va Albert ko'llari o'rtasida (Mobutu-Sese-Seko) daryo Viktoriya-Nil deb nomlanadi. Albert ko'li bo'ylab o'tgandan so'ng, daryo Albert Nil deb nomlanadi. Yuqori oqimda daryo daralar orasidan pastga tushadi, tezlik va sharsharalar hosil qiladi. Tekislikda, u sekin va sokin oqadi va Oq Nil deb ataladi. Xartum shahri yaqinida, uning eng katta o'ng irmog'i - Moviy Nil, Efiopiya tog'laridan oq Nilga quyiladi. Oq va Moviy Nil qo'shilishidan so'ng, daryo ikki baravar keng bo'lib, Nil nomini oldi.
Nil Saharani kesib o'tadi, bu yerda irmoqlari yo'q va O'rta er dengiziga quyilganda delta hosil qiladi. Daryo bor katta ahamiyatga ega Shimoliy-Sharqiy Afrika uchun Misr, Sudan. Nilning ikkala qirg'og'ida, Nil suvi bilan sug'oriladigan unumdor erlari bo'lgan voha deyarli butun Sahro bo'ylab cho'zilgan. Qadim zamonlarda, Nil har yili toshib, dalalarga olib kelardi Qadimgi Misr unumdor loy. Asvanda gidroelektrostantsiya va Nosir suv ombori qurilgandan so'ng, daryoning oqimi tartibga solindi, Nil toshqinlari to'xtadi.
Eng chuqur va Afrikadagi ikkinchi uzun daryo - Kongo (Zair) (4320 km). Havzaning mo'lligi va maydoni bo'yicha u Amazondan keyin ikkinchi o'rinda turadi. Daryo ekvatorni ikki joyda kesib o'tadi va yil davomida to'la oqadi. Kongo plato teraslari bo'ylab oqadi, shuning uchun daryoda tez va sharsharalar ko'p. Kongoning yirik irmoqlari - Lukuga, Ubangi, Kasay. Kongo Atlantika okeaniga quyiladi. Katta massalar daryo suvi bir necha o'n kilometr masofada okeanni tuzsizlantirish. Katta miqdordagi suv oqimi havzaning ekvatorga yaqin joylashuvi va daryo shimoliy va janubiy yarim sharning irmoqlarini qabul qilishi bilan belgilanadi, bunda suvning maksimal oqimi tushadi. boshqa vaqt yilning.
Eng uzun va Afrikadagi uchinchi yirik daryo - Niger. O'rta oqim - bu tekis daryo, yuqori va quyi oqimlarida uning tubida ko'plab suv oqimlari va sharsharalar bor. Daryo oqimining katta qismida qurg'oqchil hududlarni kesib o'tadi, shuning uchun sug'orishda katta ahamiyatga ega, buning uchun to'g'onlar va sug'orish kanallari qurilgan.
Zambezi - Afrikaning Hind okeaniga quyiladigan eng katta daryolari. Uning uzunligi 2660 km. Zambezidagi eng katta palapartishlik va dunyodagi eng katta sharsharalardan biri - Viktoriya balandligi 120 m va kengligi 1800 m.Ungan suv yuzlab metr balandlikdagi eng kichik chayqalishlarning ulkan ustunlarini ko'taradi.
Ko'llarning ko'pchiligi, ayniqsa katta ko'llar, Afrikaning sharqida to'plangan. Ularning havzalari Sharqiy Afrika Rift zonasida tor cho'zilgan cho'kmalarda joylashgan. qobiq... Bu ko'llarning tik qirg'oqlari va katta chuqurliklari bor. Afrikadagi eng chuqur va Baykaldan keyin dunyodagi ikkinchi eng chuqur Ko'l Tanganika(1335 m). Kengligi 60 km, u 650 km ga cho'zilgan! Ko'l zaxiraga ega, shuning uchun undagi suv toza. Uning o'ziga xosligi bor organik dunyo va baliqlarga juda boy. Ko'lda 250 ga yaqin baliq turlari mavjud bo'lib, ularning aksariyati endemikdir. Ko'l Nyasa ham cho'zilgan shakli va tektonik kelib chiqishi bor. Biroq, u maydoni va chuqurligi bo'yicha Tanganikadan past. Ko'l yangi va baliqlarga boy.