Toshtemirova muborak gulmurodovna mahalliy xomashyolar asosida olingan polisulfid oligomerlar sintezi va tadqiqoti

1.3-§ Polisulfid oligomer germetiklarining modifikatsiyasi va ularning qo‘llanishi
Hozirgi vaqtda qurilishdagi polisulfid germetiklarini ishlatish ularning ishlab chiqarish hajmining yarmidan ko‘pini tashkil qiladi. Qurilish sohasida dunyodagi polisulfid germetiklovchi moddalarining ishlatish ulushi taxminan 70% ga yetgan. Polisulfid oligomer germetik moddalarining afzalligi deyarli har qanday shakldagi yuzalarni amalda qisqarmasdan va erituvchilarni chiqarmasdan ishonchli tarzda germetiklashdir. Ko‘pgina germetiklarni butun yil davomida -20 °C dan + 40 °C gacha bo‘lgan haroratda ishlatish mumkin. Yuqoridagi oligomerlarga asoslangan germetiklar har qanday iqlim sharoitida ishlatilishi mumkin va yuqori elastik xususiyatlarga va deformasiyalanishga ega bo‘lib, ularni uy-joy qurilishidagi panellar orasidagi bo‘g‘inlarda, ikki oynali oynalarda va aerodrom uchish-qo‘nish yo‘laklarining yoriqlarida keng miqyosda ishlashga imkon berishi aytilgan. Qurilishda PSO asosidagi germetiklash birikmalaridan foydalanish asosan quyidagi yo‘nalishlarda amalga oshirilishi keltirilgan[88; 3-b]:
- interpanellarning ichki bo‘g‘inlarini germetiklash;
- oynalarni germetiklash;
- santexnika uskunalarini germetiklash;
-aerodrom yo‘laklarini germetiklash;
Bunday germetik moddalarini foydalanishning eng katta hajmi hozirda dastlabki ikki yo‘nalishda amalga oshirilmoqda. Ish sharoitlarini hisobga olgan holda tashqi panellararo yoriqlarning sifatli germetiklanishi, yuqoridagilardan bilganingizdek, faqat betonga yuqori darajada yopishgan va yaxshi elastik tiklanish qobiliyatiga ega bo‘lgan past modulli polimer kompozitsiyalari bilan ta’minlanishi mumkinligi aytib o‘tilgan. Ushbu kompozitsiyalar tarkibiga suyuq tiokollar va TPM-2 polimeriga asoslangan germetiklar kiradi. Eng keng tarqalgan propilen oksidi - RM-polimer, Permapol R-2 (AQSh), TPM-2 polimer (Rossiya) asosidagi oligomerlar bo‘lib, ularning qurilish sohasida keng miqyosda ishlatiladaigan germetiklar asosi sifatida isbotlaganlar. Jahon amaliyotida PSO dan foydalanish tajribasiga asoslanib, uning germetik tarkibidagi ulushi kamida 30-35 % bo‘lishi kerakligi aytib o‘tilgan. Bu, birinchi navbatda, suyuq tiokol asosidagi germetiklovchi moddalariga tegishli ekanligi aytilgan. Poliooksipropilen glikollarga asoslangan merkaptan guruhlari bo‘lgan tiol o‘z ichiga olgan poliefirlardan foydalanganda tarkibida oligomer miqdori 30% dan kam bo‘lgan germetik moddalarini ishlatish mumkinligi isbotlangan. Buning sababi, ushbu kompozitsiyaning oligomerlari ko‘p miqdordagi to‘ldiruvchi va plastifikatorlarni kuchi va yopishqoqlik xususiyatlarini yomonlashtirmasdan saqlash qobiliyati ekanligi keltirilgan. Asosiy zanjir va uning tuzilishi cheklanganligi sababli TPM-2 polimeriga asoslangan germetik moddalari suyuq tiokol asosidagi germetiklari bilan bir xil afzalliklarga ega - ultrabinafsha nurlariga, ozonga, issiqlikka chidamliligi, barcha qurilish materiallariga adgeziyasi, keng ishlaydigan harorat oralig‘i -60 dan +150 ^oS gacha ekanligi berilgan. Ular amaliy deformasiya jihatidan suyuq tiokolga asoslangan kompozitsiyalardan sezilarli darajada ustunligi keltirilgan.
Hozirda "SK Kazan zavodi" OAOda TPM-2 polimeriga asoslanib, ikkita modifikatsiyadagi SG-1 indeksiga binoan panellararo yoriqlarni yopish uchun "tirqishlarni germetiklovchi" germetik moddalarini ishlab chiqarish o‘zlashtirilgan, ularning xossalari 1.2. jadvalda keltirilgan. Suyuq tiokol va TPM-2 polimerini marganes dioksidi va rux oksidi bilan oksidlanish mexanizmi quyidagi sxemalar bo‘yicha sodir bo‘lishi keltirilgan:
1.~ R- SH + MnO₂ → ~ R- SS - R~ + MnO + H₂O
+ ZnO → ~ R- SZnS - R~ + H₂O
2. ~ R- SZnS - R~ + S → ~ R- SS - R~ + ZnS
harorat → ~ R- S - R~ + ZnS
Germetik moddalarining yuqori tarkibli ekanligini hisobga olgan holda (100 dan 150 massa/soat) zichlik xususiyatlariga katta ta’sir ko‘rsatib o‘tilgan. Avvalroq, biz PSO asosidagi germetik moddalarida ishlatiladigan oligomerning tabiatiga juda bog‘liq bo‘lgan kuchaytiruvchi ta’siri nafaqat qora uglerodda, balki tabiiy bo‘r kabi to‘ldiruvchi moddalarini ham ishlatilganda kuzatilishini aniqlangan. Bundan tashqari, eng katta kuchaytiruvchi ta’sir tarkibida tiol saqlagan poliefirlarni qo‘llashda namoyon bo‘lishi keltirilgan. Panellararo yoriqlarni germetizasiyalash uchun uchun asosan polioksipropilenglikollar (laprollar) asosida olingan reaksion qobiliyati faol merkaptan, epoksi va izotsianit guruhlari bilan oligomerlardan foydalanilgan, juda kam va qimmatroq suyuq tiokol esa faqat izolyatsiyalovchi shisha agregatlarni germetiklarini ishlab chiqarish uchun ishlatilgan. [88; 3-b].