Tosnkent moliya instituti u. K. Yakubov, yo. S. Ilxamova, M. I. Azizova elektron tijorat

1 - Tajriba ishi 
Mavzu: Internet marketing asoslari. (2 soat) 
Ishning maqsadi: Marketing ehtiyoji, talab, taklif, xaridor 
tushunchalari o‘zlashtirish. Internet marketingning konseptual 
yondashuvlarini o‘rganish. 
Zaruriy nazariy ma’lumotlar: 
Marketin tushunchasiga ta’rif beradigan bo‘lsak, bu kompaniya 
tomonidan xaridor ehtiyojlari va bozordagi tadbirlarni boshqarib 
borishga qaratilgan faoliyat tushuniladi. Marketologlar Yangi marketing 
faoliyatini yaratuvchi mutaxassislar doimiy holda xaridorlar, tovar va 
xizmatlarga bo‘lgan va qondirilmagan ehtiyoj va talablarni o‘rganadilar. 
Marketing - bu zaruriyat va ehtiyojni qondirishga yo‘naltirilgan 
inson faoliyati turi. 
Marketing - bu bozorni tahlil qilish asosida mablag‘ tushumini 
tashkil qilish va muayyan xaridorlar talablarini qondirishga 
yo‘naltirilgan, marketing dasturi yordamida bozorda savdo qilish taktika 
va strategiyasini ishlab chiqarishni tashkil qiluvchi tizim hisoblanadi. 
Raqamli marketing - Internet tarmoqlari resurslaridan 
foydalanishga asoslangan online marketing. 
Internet marketing faoliyatidan quyidagi yo‘nalishlarda 
foydalanish mumkin: 
- 
Reklama (mahsulot to‘g‘risida axborotni joylashtirish, elektron 
xatlarni tarqatish, teleanjumanlarda ishtirok etish); 
- 
Savdoni jonlantirish
- 
Mahsulotlarni Internet orqali sotish; 
- 
Jamoatchilik bilan aloqalar (tarmoqda pressrelizlar e’lon qilish, 
aksiyadorlar, jamoatchilikka kerakli axborotni taqdim etish va 
boshqalar); 
- 
Marketing tadqiqotlar o‘tkazish. 
Talab - tovar va xizmatlarning ma’lum turlarini iste’molchi 
ma’lum vaqtda narxlarning ma’lum darajasida sotib olishga qodir 
bo‘lgan ehtiyojdir. 
Taklif - ishlab chiqaruvchi ma’lum vaqtda ishlab chiqarishga 

---

94 
qodir bo‘lgan, narxning har bir darajasida bozorga sotishga chiqaradigan 
tovarlar miqdoridir. 
Ehtiyoj - insonning yashashi va kamol topishi uchun kerakli 
hayotiy vositalarga bo‘lgan zaruriyati. 
Marketing konsepsiyasi - bu iste’molchilar ehtiyojini qondirishga 
yo‘naltirilgan g‘oyalar, talablardir. 
Konsepsiya: 
- 
bozor munosabatlari sharoitida faoliyat ko‘rsatuvchi, iste’molchi 
va daromadga yo‘naltirilgan tadbirkorlik tashkilotlarining ish yuritish 
falsafasi; 
- 
korxona maqsadlariga-daromad olish va iste’molchining ham
so‘nggi ehtiyojlarini qondirishga erishishda qo‘llanuvchi asosiy 
g‘oyalar, marketing faoliyati vositalari tizimi sifatida ta’riflanishi 
mumkin. 
Marketing tadqiqotlari o‘z ichiga: 
- 
noaniqlikni kamaytirish maqsadida marketing qarorlarini qabul 
qilishga xizmat qiluvchi va asosiy talablardan birini, ya’ni bozor 
taraqqiyotini oldindan aytib bera olish talabini bajaruvchi ma’lumotlarni 
to‘plash, qayta ishlash va tahlil qilishni; 
- 
turli darajadagi aniq marketing faoliyati uchun zarur bo‘lgan 
ma’lumotlarni to‘plash, qayta ishlash va tahlil qilish, shuningdek, 
istiqbolni belgilash tizimini, marketing ehtiyojlarini ta’minlovchi har 
qanday tadqiqot faoliyatini qamrab oladi. 
Mahsulotni hayotiy davr konsepsiyasi. 
Mahsulotni yaratilishi bilan uning hayotiy davri boshlanadi, u 
quyidagi bosqichlarda ifodalanadi: 
1. Tadqiqot va ishlab chiqarish. Bu bosqichda mahsulot yaratiladi 
va uni g‘oyasi hosil bo‘ladi. Mahsulotni sotish yo‘q, daromad esa salbiy. 
2. Joriy qilish. Bu bosqichda mahsulot o‘z yo‘nalishini 
iste’molchi tarafga yo‘naltiradi, aktiv reklama faoliyati boshlanadi, lekin 
sotish o‘sishi bilan daromad salbiy tarafga o‘zgaraveradi. 
3. O‘sish bosqichi. Ishlab chiqaruvchi uchun eng ijobiy bosqich. 
Korxona sezilarli daromadni oladi, sotish o‘sib boraveradi. 

---

95 
4. Yetuklik bosqichi. Mahsulot ko‘p miqdorda ishlab chiqariladi,
sotish unchalik ko‘p o‘smaydi, daromad asta-sekin pasayadi, chunki 
raqobatlik seziladi. 
5. Pasayish bosqichi. Sotish keskin pasayadi, korxona mahsulot
ishlab chiqarishni to‘htatadi, daromad juda past. 
Marketing mahsulotni butun hayotiy davri davomida hamrohi 
bo‘ladi. Hayotiy davr nuqtai nazaridan yangi mahsulot ishlab chiqish 
qonunini quyidagicha ko‘rib chiqish mumkin: korxona maksimal 
daromad va unumdorlikka ega bo‘ladi, qachonki turli mahsulotlarning 
hayotiy davri ustma-ust tushsa (bir-birini qamrab olsa). 
Korxonada mahsulot siyosati yangi mahsulotni yaratish ishlab 
chiqarish sohasi bilan bog‘liq, masalalarni hal etadi. Bu sohada 
marketingni rivojlantirish ishlab chiqaruvchi uchun ko‘p hatolarni, 
xo‘jalik faoliyatini mazkur bosqichida kutib turadigan, oldini olishga 
yordam beradi. Shuning uchun aniq aytish mumkinki marketingning 
mahsulot siyosati korxonaning samaradorligini oshirishga yordam 
beradi.