Tosnkent moliya instituti u. K. Yakubov, yo. S. Ilxamova, M. I. Azizova elektron tijorat

Jurnallar  
Journal of Marketing  
Veb-saytlar  
www.ted.com/topics/marketing
TED – bu 100 dan ortiq tillardagi, odatda qisqa (18 daqiqadan ko‘p 
bo‘lmagan), kuchli nutqlar shaklidagi, turli mavzularga doir g‘oyalarni 
tarqatish bilan shug‘ullanadigan nodavlat tashkilot.
www.youtube.com/playlist?list=PLfwoaiiezPT-
E9gcZ6AV1et2hcd92J21C
“Marketing bo‘yicha o‘qituvchi” o‘quvchilar, o‘qituvchilar va 
marketing bo‘yicha mutaxassislar uchun marketing va menejmentga doir 
bir qator bepul videoroliklarni taklif etadi. 
Pearson tashqi internet-saytlarning mazmuniga javobgarlikni o‘z 
zimmasiga olmaydi. Har bir veb-saytni sinfda foydalanishdan avval, 
URL-manzilning hamon aniq, ishonchli va o‘rinli ekaniga ishonch hosil 
qilish uchun o‘qituvchilar tomonidan ko‘rib chiqilishi muhim 

---

89 
hisoblanadi. Biz o‘qituvchilarga foydali veb-saytlarni tanlangan 
sahifalarda saqlashni va o‘quvchilarga maktab/kollejning ichki tarmog‘i 
orqali ulardan foydalanishga ruxsat berishlarini maslahat beramiz. 
4.3. Raqamli marketingni boshqarish jarayoni 
Ruxsat beriladigan marketing deganda iste’molchilarning o‘zi 
ruxsat bergan yoki u yoki bu tarzda so‘ralgan marketing aloqalari 
tushuniladi. Ruxsat beriladigan marketingning eng yaxshi namunalariga 
amal qilish mutlaqo zarur, chunki aks holda mijozlarni yanada ko‘proq 
itarib, ishonchlarini yo‘qotish xavfi mavjud. Ishonchsiz, sotuvchi o‘z 
mijozlari haqida ozgina ma’lumotga ega bo‘lishi mumkin va busiz 
marketingni xususiylashtirish, ya’ni o‘z biznesini “o‘zi uchun” tashkil 
etish mumkin emas. Agar sotuvchi mijozlardan ruxsatisiz ular bilan 
bog‘lana boshlasa, ular tezda to‘siqni o‘rnatadilar va katta ehtimol bilan 
sotuvchi ularga boshqa murojaat qila olmaydi. Ishonchni yo‘qotib, uni 
tiklash juda qiyin. 
Bannerli reklama bu rasmlarni reklama beruvchining saytiga 
havolasi bo‘lgan saytlarga joylashtirish. Uning samaradorligining asosiy 
ko‘rsatkichi bu CTR (clickthroughratio), sekin urishning reklama 
vositasidagi miqdoriy nisbati va foizda ifodalangan taassurotlari. 
Shunday qilib, agar 100 ta banner taassurotlarida bitta o‘tish amalga 
oshirilgan bo‘lsa, CTR 1% ni tashkil qiladi. Banner reklama bo‘yicha 
o‘rtacha CTR 0,1% ni tashkil qiladi. Bannerlarni joylashtirishning asosiy 
mexanizmlari banner tarmoqlari va maqsadli manbalardir. 
Boshqa ko‘rsatkichlardan banner reklama samaradorligini 
baholash uchun foydalaniladi. Xususan, CTB (clicktobuy) veb-saytga 
tashrif buyuruvchilarning umumiy sonining reklama beruvchining 
tovarlari yoki xizmatlarini sotib olgan foydalanuvchilar soniga nisbati. 
CTI (clicktointerest) - bu saytga tashrif buyuruvchilarning umumiy soni 
va uning tarkibiga qiziqqan foydalanuvchilar soni o‘rtasidagi nisbatni 
ko‘rsatadigan koeffitsient. 
Bannerlar tayyorlashda odatda standart formatlar va o‘lchamlar 
qo‘llaniladi. Eng keng tarqalganlari 468–60 va 100–100 pikseldir. 

---

90 
Bannerlar kichik “og'irlik”ga ega bo‘lishi kerak, bu holda ular tezda 
yuklanadi va reklama saytining ishiga ta’sir qilmaydi. Ba’zi reklama 
saytlari 15 Kbayt maksimal banner hajmiga cheklovlar qo‘yadilar. 
Bannerli reklama sezilarli moliyaviy sarmoyalar bilan tashriflar sonini 
ko‘paytiradi. Qoidaga ko‘ra, bu shaxsiy xizmat yoki mahsulot uchun 
chiroyli reklama - televizion reklama analogidir. 
Ba’zi ekspertlar banner reklamasiga shubha bilan qarashadi. 
Shunday qilib, Nikolay Evdokimov shunday deb yozadi: “Bugun banner 
reklama ko‘p jihatdan unchalik samarali emas, chunki u o‘zini obro‘sini 
to‘kdi. Foydalanuvchilar bannerlarga e’tibor berishni to‘xtatdilar va 
hatto brauzerda o‘zlarining ekranlarini butunlay to‘sib qo‘yishdi. Aslida 
bunday narsalar faqat tashrif buyurilgan saytlarda ishlaydi.
Banner almashish tarmoqlari (bannerexchangenetworks) - bu 
Internet saytlari a’zo bo‘lgan reklama tarmoqlari. Banner almashinuvi 
qatnashchilari o‘z saytlarida tarmoq kodini joylashtiradilar. Natijada, 
ular boshqa ishtirokchilarning bannerlarini namoyish qiladilar va shu 
bilan o‘zlarining bannerlarini namoyish qiladilar. 
Tarmoq ishtirokchilari, qoida tariqasida, o‘zlarining bannerlarini 
namoyish qilishni boshqarish imkoniyatiga ega (filial saytlariga 
cheklovlar qo‘yish, taassurotlar vaqti va chastotasi va boshqalar). 
Masalan, bir necha oy ichida siz ma’lum miqdordagi displeylarni 
to‘plashingiz va ularni kerakli vaqtda ishlatishingiz, tarmoqning boshqa 
ishtirokchilariga topshirishingiz yoki sotishingiz mumkin. 
Banner almashish tarmog’ining egalari Internet-saytlardan 
(barcha bannerlarning 25 foizigacha) komissiya to‘laydilar va olingan 
taassurotlarni reklama beruvchilarga sotadilar. 
Banner tarmoqlarini universal (deyarli har qanday resurs, odatda, 
erotik mavzular bundan mustasno) va tematik (ixtisoslashgan)ga bo‘lish 
mumkin. Ba’zi hollarda, ma’lum bir mintaqaga tegishli manbalarga 
tarmoqda ishtirok etishga ruxsat beriladi. 
Onlayn reklama rivojlanishining boshida banner almashish 
tarmoqlari eng samarali vositalardan biri edi. Yagona tarqatilgan veb-
saytlar fonida plakatlar tashrif buyuruvchilarda katta qiziqish uyg’otdi. 
Hozirgi vaqtda ular unchalik samarali emas. 

---

91 
Hozirga qadar Internetning kichik nashrlari banner almashish 
tarmoqlaridan faol foydalanmoqda. Belgilangan bannerlar almashinuvi 
tarmoqlari tovarlar va xizmatlarni ilgari surish uchun juda mos keladi.
Boy media (richmedia) reklama - bu multimediya flesh-
animatsion plakatlar yoki shunga o‘xshash reklama vositasi. Ushbu 
atama juda keng qo‘llaniladi, vektorli animatsiya, ovozli, interfaol 
vositalarni banner reklamasida ishlatishda boy media-texnologiyalar 
qo‘llaniladi. 
Oddiy banner CTRdan farqli o‘laroq, boy media reklama 10% 
(100 baravar ko‘p) bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, bunday reklama 
juda yaxshi eslab qolinadi. 
Biroq, haddan tashqari tajovuzkor media-reklama ba’zi 
foydalanuvchilarda g’azabga sabab bo‘ladi. Bundan tashqari, bunday 
reklama joylashtirilishi ma’lum texnik qiyinchiliklarga duch kelishi 
mumkin: Runetdagi barcha reklama saytlari bunday reklama 
joylashtirish imkoniyatini taklif etavermaydi. 
Bunday ommaviy axborot vositalarini yaratish narxi, odatiy 
bannerlardan farqli o‘laroq, sezilarli darajada murakkab bo‘lishi 
mumkin, ularning narxi 40 dan 1500 dollargacha o‘zgaradi.