Transport turlari. Temir yo'L, suv, havo va ularning atrof-muhitga ta'siri reja: Kirish

Sanoatning ta`sir dinamikasi.

	1970	1976	1983	1990
Asosiy ishlab chiqarish fondlari qiymati (mlrd. so`m)	13.6	27.3	84.9	109.86
Yalpi maxsulot qiymati	18036.3	27210.1	46387.0	57633.0
Tashlanayotgan chiqindi suvlar hajmi	20611. 0	25831.0	25831.0	28300.0
Shu jumladan ifloslangani	318.0	293.0	411.0	570.0
Atmosferaga chiqarilayotgan zararli moddalar	1308.0	1525.0	1539.0	1335.0

Temir yo‘l transporti. O‘zbekistonda mavjud bo‘lgan transport turlari orasida etakchi va muhim o‘rinni temir yo‘llar egallaydi. Mamlakatlarning tashqi iqtisodiy aloqalarida, ayniqsa eksport va import munosabatlarida ushbu transport turining ahamiyati beqiyosdir. Temir yo‘l transportining boshqa transport turlariga nisbatan yana bir afzalligi shundan iboratki, bi transport atrof-muhitga kam zarar etkazadi, uning yuk va yo‘lovchilar tashish qobiliyati juda yuqori bo‘lib, ob-havo injiqliklari bilan bog‘liq emas va muntazam ravishda harakatda bo‘ladi. Bu bilan u avtomobil va ayniqsa havo transportidan katta farq qiladi. Respublika temir yo‘l tizimida 2005 yilda 15134,1 ming yo‘lovchi va 45,8 mln t turli xil yuklar tashilgan.
O‘zbekistonning siyosiy mustaqillikka erishuvi barcha sohalar qatori temir yo‘l sohasida ham o‘zgarishlar bo‘lishiga olib keldi. Ayniqsa, temir yo‘l mustaqilligini ta’minlash eng asosiy vazifa qilib qo‘yildi. SHu bois, sohada qator yangi temir yo‘l qurilishlari boshlandi. Ana shularning samarasi o‘laroq, 2001 yilda uzunligi 500 km dan ortiq bo‘lgan Uchquduq-Sultonuvays-Nukus temir yo‘li ishga tushurildi. 2007 yilda temir yo‘l tarmog‘ida yana bir muhim voqea yuz berdi. Mustaqilligimizning 16 yilligi shodyonalari arafasida G‘uzor-Boysun-Qumqo‘rg‘on (233 km) temir yo‘li ishga tushdi. Ushbu yo‘lning qurilishi Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlarining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishida ijobiy yutuqlarga olib kelishi shak-shubhasizdir. 1999 yilda halqaro ahamiyatdagi uzunligi 1422 km.li Andijon-Toshkent-Nukus-Qo‘ng‘irot tezyurar avtomagistralining qurilishi loyihasi ishlab chiqildi va hozirda qurilish boshlandi, mazkur yo‘l Yevropani O‘zbekiston va Qozog‘iston orqali Xitoy bilan bog‘laydigan Yevropa-Osiyo transkontinental avtomagistrali (E-40)ning bir qismi hisoblanadi.
Respublikaning xorijga jumladan, Janubiy va Janubi-G‘arbiy Osiyo davlatlariga chikishida Mashhad-Seraxs-Tajan temir yo‘lining qurilishi muhim voqea bo‘ldi. 1996 yil 13 may Mashhad shahrida 295 kmli mazkur yo‘lning ochilish marosimi bo‘ldi. Bu yo‘l eng qisqa masofa orqali Markaziy Osiyo mamlakatlarini Fors qo‘ltig‘i mamlakatlari bilan va ular orqali Janubiy va Janubi-G‘arbiy Osiyo boshqa davlatlari bilan tashqi iqtisodiy aloqalarini rivojlantirishga keng imkoniyatlar ochib beradi.
Mustaqillik yillarida temir yo‘l aloqasini modernizatsiya qilish va rivojlantirish yuzasidan keng ko‘lamli loyihalar amalga oshirildi
O'zbekiston temir yo'llari tizimida amalga oshirilayotgan loyihalar yuk va yo'lovchilarni tashish ishida sifatni oshiribgina qolmay, balki iqtisodiyotni rivojlantirish orqali davlatimiz ravnaqiga ulkan xissa ko'shib, aholining hayot sifatini yaxshilashga zamin yaratmoqda. So'zimiz isboti sifatida, ko'plab misollarni keltirish mumkin. Xususan, bugungi kunda qo'rilayotgan “Angren-Pop” elektrlashtirilgan temir yo'l liniyasi ham shular jumlasidan. Uning hududida Qamchiq tog' dovoni orqali o'tuvchi 19,1 km uzunlikdagi tunnel burg'ilandi.Uni loyihalashtirish ishlari bu kabi turdagi inshootlarning so'ngi yutuqlariga asoslangan bo'lib, u xavfsiz yer osti yo'llari, sboykalar, uzun yo'laklar, ventilyatsion binolar va injenerlik kommunikatsiyalarini o'z ichiga oladi. Ushbu qurilish kompleksi tog' hududlarida joylashgan tunnellar orasida, murakkabligi bo'yicha dunyo reytingida 8-o'rinni, temir yo'l ko'tarmasining uzunligi bo'yicha 13-o'rinni egallamoqda.
Davlatimiz rahbarining 2013 yil 18 iyundagi “Angren-Pop elektrlashtirilgan temir yo'l liniyasini qurishni tashkillashtirish chora-tadbirlari to'g'risida”gi Qaroriga asosan qurilayotgan yangi po'lat magistrali yaqin kelajakda tranzit sohasida yangi imkoniyatlarni ochib beradi va Markaziy Osiyoni Sharqiy Osiyo bilan birlashtirishga zamin yaratadi.
Uning qurilishida 4250 nafarda ortiq mutaxassis jalb etilgan bo'lib, 720 dan ziyod texnika vositalaridan foydalanilmoqda. Bugungi kunga kelib, amalga oshirilgan yer ishlari hajmi 43 mln. kub.metrni tashkil etib, qazish va portlatish ishlari 16,3 mln.kub.metrdan iborat bo'ldi. Bundan tashqari, 285 ta vodoprovod va 6 ta ko'prik yo'llari inshootlari, 13 ta temir yo'l ko'priklari, “Orzu” vokzali, “Ko'l”, “Temiryo'lobod”, “Qo'shminor” stansiyalarining qurilish ishlari yakunlandi.
.Yangi temir yo‘llar, shu jumladan Navoiy – Uchquduq – Sulton Uvaystog‘ – Nukus yo‘nalishi bo‘yicha Amudaryo daryosidan o‘tuvchi 342 km uzunlikdagi, Toshg‘uzor – Boysun – Qumqo‘rg‘on yo‘nalishi bo‘yicha dengiz sathidan 1500 metr balandlikdagi tog‘li dovon orqali o‘tib, Afg‘onistonning shimoliy chegaralariga chiquvchi 223 km uzunlikdagi yangi temir yo‘l qurildi.