Tuproq kimyosi

Marganets va uning birikmalari

Marganets tuproqdagi o‘rtacha miqdori bir metrli qatlam uchun 0,01-0,02 % dan 0,15-0,20 % gacha bo‘lib, bu ko‘rsatkich bo‘yicha fosfor, oltingugurt, titanga yaqin turadi. Marganets tuproqda +2 dan +7 valentli birikmalarni, ayniqsa oksidlar hosil qiladi va ayrimlari tuproqda mavjud bo‘la oladi.
Ular quyidagilar:
MnO, Mn₂O₃, MnO₂, Mn₂O, Mn₂O₄,
Bu oksidlar faqat oksid bo‘lganligi uchungina qiziqarli bo‘lmasdan, balki ularning ba’zilari ishqoriy, qolganlari esa kislotali xossalarga egaligi bilan ham qiziq. Ya’ni Mn(OH)₂, Mn(OH)₃, Mn(OH)₄, ishqoriy xossalarga H₂MnO₄, HMnO₄ lar kislotali xossalarga ega.
Marganetsning eng turg‘un birikmasi bu MnO₂ hisoblanadi. Bu birikma amfoterlik xususiyatiga ega bo‘lib, kislotali va ishqorli qobiliyatlari kuchsiz namoyon bo‘ladi.
Tuproqda, ona jinslarda, pirolyuzit, psilomelan, manganit, gausmanit kabi marganetsli minerallar ko‘p tarqalgan. Bulardan tashqari, MnSiO₃-rodonit, rodoxrozit MnSO₃ lar, MnSO₄, Mn(NO₃)₂, MnCl₂ va boshqa tuzlar tuproq eritmasida, tuproqda oz miqdorda uchrab turadi.
Marganets karbonatlari arid o‘lka tuproqlariga xos, sulfidlari esa gumid zona uchun xarakterli. Almashinuvchi Mn nordon tuproqlar uchun xos. pH=2,5-8,7 da marganets MnO₂ gacha oksidlanib cho‘kib qoladi va ko‘p hollarda tuproq-kimyoviy jarayonlar uchun katalizator vazifasini bajaradi.
Mn qator fermentlar, stimulyatorlar tarkibiga kiradi. Uning miqdorini o‘simlik va tuproqda boshqarilishiga tuproq va tuproq suvidagi pH va elektrokinetik potentsial ta’sir qiladi. Bu ko‘rsatkichlar esa har xil tuproqlarda turlicha bo‘ladi. Boshqa birikmalari pH ni nisbatan tor oraliqlarida mavjud bo‘la oladi.
Mn ni o‘simlik o‘zlashtira oladigan miqdorlari Ya.V.Peyve va G.Ya.Rinkis usulida 0,1 n H₂SO₄ da aniqlanadi. Uning tuproqdagi umumiy miqdori 0,50-0,29% bo‘lsa, harakatchan miqdorlari 50-150 mg/mk gacha bo‘ladi. Bu miqdorlarning o‘simlikka ta’siri alohida ilmiy ahamiyatga ega bo‘lgan muammolar qatorida turadi.
Marganetsning yalpi va harakatchan ko‘rsatkichlari har xil tuproqlarda turlicha ekanligini quyidagi jadvaldan ko‘rish mumkin.
50-jadval