Тупроқшунослик-ўқув қўлланма-лотин

Tuproqning gaz fazasi
uning makro, mezo va mikro g‘ovaklaridagi 
bo‘shalgan suv yoki eritmalar, organo-mineral moddalar o‘rnini egallab, 
tuproq qoplamida vertikal va gorizontal yo‘nalishda bosim o‘zgarishi 
munosabati bilan harakat qiladi. Tuproq gaz fazasi bug‘langan suv - SO
2
, N, 
O
2
, N, SO
2
, SN
4
va boshqa inert 
moddalardan iborat bo‘ladi (10-rasm). 
Atmosferadagi barcha mavjud gazlar 
tuproqda ham uchraydi, ammo uning 
sifati va mavsumiy miqdori jihatidan 
farq qilishi mumkin. Avtomorf, ya’ni 
quruq tuproqlarda havo ko‘proq, sernam 
gidromorf tuproqlarda kam bo‘lib, bir-
biri bilan qarama-qarshi holatda bo‘ladi. 
Havoning miqdori tuproq g‘ovakligi va 
zichligiga bog‘liq bo‘ladi. 
Tuproq tarkibidagi mikroorganizmlar havo tarkibidagi kislorod, azot, 
oltingugurt va boshqa birikmalarning o‘zgarishiga ta’sir qiladi. Tuproq 
tarkibidagi mikroorganizmslar faoliyatidan aerob va anaerob jarayonlar misol 
bo‘la oladi. Tuproqdagi biologik qism uch guruh jonivorlarga bo‘linishi 
mumkin, ya’ni yashil o‘simliklar, mikroorganizmlar va hayvonot dunyosidan 
tashkil topgan. Yashil o‘simliklar, daraxt, bir va ko‘p yillik o‘t o‘simliklar 
qoldiqlarini mikroorganizmlar tomonidan aerob va anaerob jarayonida 
parchalab, biologik fazani tashkil qilib, ulardagi biofil moddalar tuproq 
unumdorligini oshirishda ishtirok etadi. 
Olimlarning ta’kidlashicha, dunyo bo‘yicha tuproq yuzasida 5.3.10
10
t 
biomassa rivojlanib, atmosferadan quyosh energiyasi, SO
2
, suv va mineral 
moddalarni tuproqdan oladi. Keng va ignabargli o‘rmonlar yer yuzida 10
11
-
10
12
t biomassani tashkil qiladi. O‘t-o‘simliklar bu borada 10
10
-10
11
t tashkil 
qilib, tuproq qoplamini azot va kul elementlari bilan boyitadi. Tuproq 
biologik fazasida mikrojonzotlar: bakteriyalar, aktinomitsetlar, zambrug‘lar, 
suv o‘tlari va lishayniklar ishtirok etib, ularning miqdori bir gramm tuproqda 
milliondan milliardgacha bo‘lishi mumkin.