Turdialiyeva-sh pdf

think (“o ylayman”),
ʻ
want (“xohlayman”)
vafeel ("his qilish"). Shu sababli, to know ("bilish") aqliyholatlar, harakatlar /
jarayonlar va hodisalarning barcha belgilarining ma'nosida kodlangan universal
descriptor funktsiyasini bajarmaydi, degan xulosaga kelish mumkin. Leksikografik
amaliyoti, xususan, Y. D. Apresyan jamoasi tomonidan olib borilgan tadqiqotlar va
ayniqsa, ularning lug atlari shuni ko rsatadi. Shunday qilib, har ikkala lug atdagi
ʻ
ʻ
ʻ
"tasavvur qilish" fe'lining ta'rifi: "aniq bir narsa yoki vaziyatning tasvirini yodda
tutish, bu narsa yoki bu holat hislar tomonidan idrok etilmaganda"
50
. Ko rib
ʻ
50
Apresjan J. D. [= Aпресян, ЮрийД.]. Новый объяснительный словарь синонимов русского языка. – Москва /
Вена: Языки славянской культуры; Венский славистический альманах, 2004.
42

---

turganimizdek, ta'rif bilimga havolani o z ichiga olmaydi - asosiy element predikat
ʻ
xabardor qilish, taqdim etish, yodda tutish". Boshqa o zbek tilidagi
ʻ
hisoblayman
fe'li " think, suppose, be convinced" semantic jihatdan elementar deb hisoblanishi
kerak bo lgan tushuncha sifatida tavsiflanadi,
ʻ
51
shuning uchun u bilim toifasiga
kirmaydi.
Rasmiy mantiqqa asoslangan semantic an'anada bilim boshqa, ko proq
ʻ
elementar tushunchalarga murojaat qilish orqali tushuntirilishini e'tibordan chetda
qoldirib bo lmaydi, ular asosan: haqiqat va ishonch.
ʻ
52
V.V. Martynov
53
tomonidan universal semantic kod modelida to know
'bilmoq' va to think 'o ylamoq' fe'llari ham semantic hosila hisoblanadi. Polsha
ʻ
tilshunoslari orasida afsuski unchalik mashhur bo lmagan model uchta
ʻ
kontseptning konfiguratsiyasiga asoslangan asosiy semantik (jumla) strukturani
qabul qiladi: sub yekt (S), harakat (A) va obyekt (O). SAOning asosiy tuzilmasi
ʼ
o zining va boshqalarning miqdoriy, deyktik, modal yoki boshqa modifikatorlar
ʻ
vositalaridan foydalangan holda kengaytiriladi. Shunday qilib, Martynov know
fe'lini [agent], [indikator] va [informatsiya] kabi semantic komponentlarga
murojaat qilib belgilaydi;
to know (X knows about Y-е)
The agent by inalienable indicator has information about something.
To know fe'li boshqa semantic komponentlar asosida izohlanadi: [agent],
[effektor], [faollik]:to know, think, consider, be aware (X thinks)
 The agent functions through the informational effector. 
To want "xohlayman" fe'li quyidagi tarzda aniqlanadi: want, intend (Х
wants to act) 
The agent does so by the effect of a fascinating effector, as he is intended to
do.
51
Apresjan J. D. [= Aпресян, Юрий Д.]. Активный словарь русского языка, т. 2: В-Г. – Москва: Языки
славянской культуры, 2014.
52
Danielewiczowa 
M.
Wiedzainiewiedza.
Studiumpolskichczasownikówepistemicznych. –
Warszawa:
KatedraLingwistykiFormalnej, 2002.
53
MartinovV. V. Knowledge bases construction of systems for solving intellectual problems //
Управляющиесистемы и машины. 1992 № 5/6. Соавторы И. М. Бойко, А. П. Гуминский.
http
://
unsemcode
 
 . com
 
 / Kiev
 
 - Article
 
 . htm

43

---

Albatta, Martinovning ta'riflari (ayniqsa, bugungi poststrukturalistik
davrda) juda xudbinona bo lib ko rinishi mumkin: universal semantic kod – bu
ʻ
ʻ
hisoblash tilshunosligi uchun ataylab tuzilgan model va u haqiqatan ham "sodda"
lingvistik kompetentsiyaga amal qilmaydi. Biroq, belaruslik tadqiqotchining
tajribalari boshqa tadqiqotchilar tomonidan bo linmas deb hisoblangan
ʻ
kontseptual toifalarning segmentatsiyasiga misol sifatida qiziqarlidir.
Aqliy jarayonlar Halliday va Mettissen tomonidan taklif qilingan oltita
jarayondan biridir. Boshqacha qilib aytganda, aqliy jarayonlar "moddiy harakatni
emas, balki ruhiy holat yoki psixologik hodisalar sifatida tasvirlangan hodisalarni"
o z ichiga oladi. Bundan tashqari, u bu jarayonlar "
ʻ