Turizmda marketing xizmatini tashkil etish

1.2 Turizm sohasida marketing xizmatini tashkil etishning zamonaviy shartlari
Bozor iqtisodiyoti sharoitida aloqa va ayirboshlash nuqtai nazaridan, marketing yangi faoliyat emas, chunki u doim mavjud bo’lgan va qandaydir tarzda hal qilingan vazifalarni qamrab oladi. Marketing rolining paydo bo’liishi va keyinchalik kuchayishiga iqtisodiy va raqobat muhitining murakkabligi, turizm xizmatlariga bo’lgan talabning o’zgarishi yordam berdi. Ayniqsa, oxirgi omilning ta’siri kuchli.
Turistik xizmatlarga bo’lgan talabni rivojlantirishning zamonavbiy tendentsiyalari quyidagilarda namoyon bo’ladi:

• 
  Turistlarning xulq-atvori stereotiplarini o’zgartirish – dam olishning faol shakllari ta’sirining kuchayishi;
  
• 
  Talabni individuallashtirish
  
• 
  Chiqish trurizmini kengaytirish, ya’ni, turistik sayohatlar tuzilmasida chet elga sayohatlar sonini ko’paytirish va ularni mamlakatlar ichida kamaytirish tendentsiyalari mavjud;
  
• 
  Iste’molchining ekologik fikrlashi;
  
• 
  Turistik sayohatlarning chastotasi va davomiyligining o’zgarishi;
  
• 
  Turistik dam olishni faollashtirish. Sayyohlik bozoridagi zamonaviy iste’molchi sayohatdan eng ko’p darajada yangi taassurotlar olishga intiladi, bu esa ekskursiyalar, sayrlar, uchrashuvlar bilan to’yinganlikka olib keladi.
  

Shunday qilib, turistik xizmatlar bozoridagi tarkibiy o’zgarishlar, raqobat sharoitlarining o’zgarishi, iste’molchilarning xatti-harakatlari turizm korxonalarini yangi marketing usullarini izlashga majbur qilmoqda.
Marketing o’z funktsiyalarini kengaytiradi, iste’molchilar bilan munosabatlarga alohida e’tibor beradi. Mijozlarning uzoq muddatli munosabatlari yangi mijoz bilan firmaning xiuzmat ko’rsatishiga iste’molchilarning qiziqishini oshirish uchun zarur bo’lgan marketing xarajatlaridan ancha arzon. Masalan, yangi mijozni yutib olish kompaniyaga mavjud mijozga sotishni tashkil qilishdan 6 barobar qimmatga tushishi ma’lum. Agar mijoz qoniqmagan bo’lsa, kompaniya uning e’tiborini qayta jalb qilish 25 baravar qimmatga tushadi.
Turizm – bu taklif sifati xizmat ko’rsatish sifati bilan ajralmas bo’lgan yuqori aloqa sohasi. Mijoz bilan aloqada korxonaning deyarli barcha xodimlari sotuvchi bilan ishlaydi. Ular taklif etilayotgan turistik mahsulotning bir qismidir. Shuning uchun marketing turistrik korxonaning barcha xodimlari falsafasining ajralmas qismi bo’lishi va marketing funktsiyalarini barcha xodimlar bajarishi kerak. Bu holat turizm korxonasida marketingni boshqarishga yangicha yondashuvni talab qiladi. Uning nazariy va uslubiy asosini munosabatlar marketing kontseptsiyasi tashkil etadi.
Munosabatlar marketing tushunchasi shundan kelib chiqadiki, faqat marketing usullari iste’molchilarning ehtiyojlari, so’rovlari va afzalliklarini qondirish sohasida korxona oldida turgan muammolarni hal qila olmaydi. Kommunikativ va ijtimoiy xususiyatlardan foydalanmasdan turib, turizmda marketing faoliyatining samaradorligi cheklangan va korxonaning bozor konyukturasi talabiga binoan rivojlanishiga imkon bermaydi.
Bu kontseptsiya marketing faoliyatidagi urg’uni marketing texnikasidan iste’molchilar bilan ijtimoiy munosabatlarga – uzoq muddatli munosabatlarni rivojlantirishga o’tkazadi. Shu bilan birga, marketing faoliyatining maqsadi o’zgarishsiz qoladi – mijozlar ehtiyojlarini eng to’liq qondirish. Faqat unga erishish yo’li o’zgaradi. Iste’molchining sodiqligi turistik korxona raqobatbardoshligining o’ziga xos mezoni bo’lib, uning mijozlarga eng yuqori qiymatni taklif qilish orqali saqlab qolish qobiliyatini aks ettiradi.
Iste’molchilar bilan uzoq muddatli munosabatlarni o’rnatish uchun turli yondashuvlardan foydalanish mumkin, jumladan:

• 
  Mijozlarni moddiy rag’batlantirish;
  
• 
  Moliyaviy imtiyozlar bilan bir qatorda qo’shimcha xizmatlar ko’rsatish;
  
• 
  Tuzilmaviy aloqalarning moliyaviy va qo’shimcha afzalliklariga ulanish.
  

Shunday qilib, munosabatlar marketing kontseptsiyasi iste’molchiga sifatli xizmat ko’rsatishga qaratilgan. Uniu amalga oshirish muvaffaqiyatining o’lchovi uzoq vaqt davomida mijozlarning yuqori darajada qoniqishidir.
O’zbekistronda turizmni rivojlantirishning asosiy vazifasi turistik mahsulotni ichki va xalqaro bozorlarda ilgari surish uchun zamonaviy marketing strategiyasini shakllantirishdir. Ushbu vazifani bajarish uchun quyidagilar kerak:

• 
  Kirish va ichki turizm uchun reklama-axborot dasturlarini faol ishlab chiqish va amalga oshirish, shu jumladan O’zbekiston va xorijiy davlatlar uchun tele va radio dasturlarini yaratish, shuningdek ommaviy axborot vositalarida muntazam reklama va axborot kampaniyalarini o’tkazish;
  
• 
  Kataloglar, bukletlar, plakatlar, xaritalar va boshqa reklama-axborot bosma mahsulotlarini nashr etish;
  
• 
  Xalqaro turistik ko’rkazmalarni tashkil etish va o’tkazish;
  
• 
  Turizm sohasidagi davlat organining axborot ko’magida O’zbekistonlik turistlar uchun axborot markazlari tarmog’ini tashkil etish;
  
• 
  Xorijiy jurnalistlar uchun O’zbekiston turistik markazlariga o’quv sayohatlarni o’tkazish;
  
• 
  Turdosh tarmoqlar ko’rsatkichlarini hisobga olgan holda BMT statistika komissiyasi qarorlari doirasida xalqaro talablarga javob beradigan zamonaviy turizm statistikasini shakllantirish va turizmning mamlakat iqtisodiyotiga qo’shayotgan umumiy hissasini aniqlash.
  

Turizm marketingini rivojlantirish zarurati shundan dalolat beradiki, JST ma’lumotlariga ko’ra, bir turistga har tomonlama xizmat ko’rsatish to’qqizta yangi ish o’rni yaratilishiga teng va ularni yaratish xarajatlari milliy iqtisodiyotning boshqa tarmoqlariga qaraganda bir necha barobar past.
O’zbekistonda turizm sohasida marketing hali to’liq qo’llanilmagan, yaxshi marketing xizmatlari yaratilmagan, marketing usullari qo’llab- quvvatlanmaydi. Yaqin vaqtgacha marketing turizm moslashishini, turli seminarlarda qatnashishini va o’z g’oyalarini sohasida umuman tegishli qo’llanilishini topa olmadi, biroq raqobat kuchayishi, turizm sanoatining kengayishi marketingning asosiy elementlarini turistik korxona amaliyotiga joriy etish zaruriyatini keltirib chiqardi.
Turizm korxonalari malakali kadrlar bilan butun marketing xizmatlarini tashkil etishlari kerak. Agar shunday bo’limlar va xizmatlar yaratilsa va shu bilan birga to’liq faoliyat ko’rsatsa, bu korxonaning rivojlanishiga imkon beradi, chunki marketing nafaqat bozor ehtiyojlarini samarali qondirishni, balki korxonaning raqobatdagi muvaffaqiyatini ham ta’minlaydi.

• 
  eng kata turistik oqimlar o’tadigan joylarda xorijiy va Bundan tashqari, turizm korxonalari rahbariyati marketing xodimlarining malaka oshirish kurslarini o’tashini, yangilarga tez ishlab chiqishlarini ta’minlashi kerak.
  

Menejer marketing bo’limi xodimlarini rag’batlantirishi va yo’naltirishi kerak. Ularning ishlanmalarini hisobga olish va mavjud muammoni hal qilish bo’yicha chora-tadbirlarni yanada ishlab chiqish uchun marketing tadqiqotlari natijalari asosida yig’ilishlarni chaqirish va boshqalar.
Xorijiy hamkorlar bilan tajriba almashish, ayniqsa marketing turizm xizmatlari sanoatining ajralmas qismi bo’lgan va marketing kompaniya faoliyatini takomillashtirish siyosati bo’lgan mamlakatlar bilan tajriba almashish maqsadga muvofiqdir.
Shunday qilib, marketing faoliyat sohasi sifatida chetda turmasligi kerak, u turizm korxonalarida samarali amalga oshirilishi va kompaniyaning eng kam tavakkalchilik bilan ishlashiga imkon beradigan mustaqil faoliyat yurituvchi birlik sifatida rivojlanishi kerak.
Zamonaviy sharoitda turizm korxonalarining kommunikativ tuzilmasi doimiy o’zgartirish va optimallashtirishni talab qiladi. Marketing kommunikatsiyalari- bu mahsulot, narx, brend, tarqatish kanallari va boshqalar bilan bir qatorda marketing aralashmasining elementi bo’lgan mahsulot haqidagi ma’lumotlarni maqsadli auditoriyaga uzatish jarayoni. Marketing kommunikatsiyalari beshta asosiy aloqa vositalarini o’z ichiga oladi:
1.Reklama “asosan ommaviy axborot vositalari orqali amalga oshiriladigan g’oyalar, tovarlar va xizmatlarni ma’lum bir reklama beruvchi tomonidan maqsadli auditoriya o’rtasida shaxsiy bo’lmagan tarzda taqdim etish va targ’ib qilishning har qanday pullik shakli”;
2.Sotishni rag’batlantirish – mahsulotni sotib olishni yoki uni sinovdan o’tkazishni rag’batlantirishga qaratilgan qisqa muddatli aktsiyalar majmui;
3.Jamoatchilik bilan aloqalar – kompaniya va uning mahsulotlarining ijobiy imidjini yaratish, targ’ib qilish va qo’llab-quvvatlashga qaratilgan turli xil dasturlar va harakatlar;
4.Shaxsiy sotuv – tovarlarning haqiqiy yoki poterntsial iste’molchilari biulan to’g’ridan-to’g’ri o’zaro munosabat, maslahatlar, buyurtma olish va mahsulotni sotish;
5.To’g’ridan-to’g’ri marketing – real va potentsial iste’molchilarga bevosita ta’sir qilish uchun turli xil aloqa vositalaridan (pochta, telefon va boshqalar) foydalanish.
Marketing kommunikatsiyalari kompaniya uchun samarali vositaga aylanishi uchun ularni tovarning ishlab chiqaruvchisidan iste’molchiga o’tish jarayonini boshqarish tizimining asosiy elementi sifatida ko’rib chiqish kerak. Marketing kommunikatsiyalari turistik korxona faoliyatida alohida o’rin tutadi va marketing majmuasining eng faol qismini ifodalaydi. Aloqa majmuasi to’rtta asosiy elementni o’z ichiga oladi: shaxsiy sotish; sotuvni rag’batlantirish; tashviqot; reklama. Eng umumiy shaklda marketing kommunikatsiyalari majmuasi turistik korxona va aloqa oluvchilar o’rtasidagi muayyan munosabatlarni yo’q qilish va saqlashga qaratilgan chora-tadbirlar tizimidir.