Turk xalqaro tarixi, madaniyati, siyosati va iqtisodiyoti

Tayanch tushunchalar: turk tili (Tiirk Dili, Tiirkge), hozirgi zamon turk lili (Q!agda$ Tiirkge), grammatika (gramer), “Til inqilobi” (Dil Devrimi), so ‘z boyligi (kelime dagarcigi), qadimgi turkiy til (Eski Tiirkge), o'rta turkcha (Orta Tiirkce), yangi turkcha (Yeni Tiirkge), so‘zyasalishi (kelime yapimi),
Turk tili (TiirkDili, Tiirkqe) TurkiyaRespublikasiningdavlattili boTib, bugungi kunda 70 milliondan ortiq kishi ushbutilda so‘zlashadi. Turldy tillar oilasiga mansub hozirgi zamon turk tili (()agda§ Turkge) o"g‘uz lahjasining o'g'uz-saljuq kichik guruhiga mansub boTib, unga xos asosiy genetik va tipologik xususiyatlar, leksikada - asosiy so‘z zahirasining mushtarakligi, fonetikada - turkiy tillarga xos singarmonizm qonuni, morfologiyada - so‘z yasalishi, o'zgarishi, so‘z oxiriga qo‘shimcha qo‘shib yangi shalcl va so‘zlar yasalishi va sintaksisda - so‘z birikmalari va gap boTaklarining joylashish tartibida namoyon boTadi. Sanab oTilgan umumiy xususiyatlar bilan bir qatorda hozirgi turk tili boshqa turkiy tillardan, jumladan, o‘g‘uz guruhiga mansub 'tillardan ajralib turuvchi ba’zi farqli xususiyatlarga ham ega. Hozirgi turk tili X - XI asrlarda 0 ‘rta Osiyodan OnadoTu yarim oroliga ko‘chgan va XII asrda Saljuqiylar davlati, XIV asming boshlaridan Usmoniylar Imperiyasini barpo etgan o‘g‘uz-saljuq qabilalari tilining ko‘p asrlik taraqqiyoti natijasida yuzaga kelgan.
Turk tili o‘zining butun tarixi davomida turli tizimdagi tillar, xususan, flektiv arab tili va analitiktillardan biri boTgan fors tili, XVIII asrdan boshlab esa, Yevropa tillariningjiddiy ta’siriga uchragan. Sanab o'tilgan tillar, xususan, arab va fors tillari bilan o‘zaro munosabatlar 8 www.ziyouz.com kutubxonasi natijasida, xususan, devon adabiyoti orqali turk tiliga juda ko‘p arabcha va forscha so‘z va atamalar o‘zlashib qolgan. Bu so‘zlarning salmoqli qismi hozirgi kungacha turk tilida saqlanib qolgan. Masalan, turkcha gOz 'ko 'z‘ so‘zi - arabcha ‘ayn' - forscha ‘chashm ’ dir; yoki turkcha ak(beyaz) 'oq 'so'zi - arabcha 'beyaz ’; turkcha su ‘snv ’ so‘zi - forscha ‘ob ‘ dir.
Turk tili leksikasining shakllanishiga Saljuqiy va Usmoniy turklari Kichik Osiyoni istilo qilgan davrda ular tomonidan. assimilatsiya qilingan xalqlarning tillari ham jiddiy ta’sir ko‘rsatgan. Jumladan, o‘tmishda yirik jahon sivilizatsiyalaridan biri sanalgan Vizantiya imperiyasining tili - yunon tilini alohida taTddlash joiz. Turk tiliga yunon tilidan o‘zlashgan so‘zlarni Kichik Osiyo va 0 ‘rta Yer dengizi mintaqalarining toponimlari, shuningdek,
XI - XV asrlar yunon madaniyati, dehqonchilik, dengizchilik, baliqchilik va boshqa sohalari bilan bogTiq atamalar tashkil etgan (lodos ‘janubdan esuvchi kuchli shamol ’, korfez ‘ko 'rfaz ’, firin' ‘pech ’ va h.). Ba'zi so'zlar slavyan tillaridan o‘zlashgan:pulluk ‘plug', masa ‘sfo/Trumin tilidan),palaska ‘portupeya, qilich osiladigan kamar ’ (venger tilidan). Ilk o‘zlashmalardan bir qismini arman, kurd, italyan va o‘rta asrlarda turklar bilan yaqin munosabatda