«turkistonda sovet hokimiyatiga qarshi qurolli qarshilik harakati qatnashchilariga nisbatan qo’llanilgan qatag’onlik siyosati»

partiyasiga qancha sodiq bo‘lmasin, mustabid tuzumning qonli qatag‘onidan 
qutulib qola olmadi. U 1939 yilda otib tashlandi.
106
“Sho’royi Islomiya” (1917-1918) 1917-yilda Rossiyada amalga oshirilgan 
fevral inqilobining ta’sirida vujudga kelgan siyosiy tashkilotlarning 
dastlabkilaridan biri musulmon xalqlari Soveti -“Sho’royi Islomiya”dir. U 
hokimiyatning yangi shakli bo’lib, milliy hokimiyat va istiqlol uchun tinch yo’l 
bilan demokratik kurash olib bordi, “Sho’royi Islomiya” hukumatini tashkil etdi. 
Ammo bu hukumat bolsheviklar tomonidan qonga botirildi, “Sho’royi Islomiya” 
millatchi va aksilinqilobiy tashkilot sifatida qoralandi va unga qarshi kurash olib 
106
O’sha joyda. 173 – bet. 

---

84 
borildi. “Sho’royi Islomiya”ning rahbarlari Munavvarqori Abdurashidxonov 
boshchiligida sovetlar hukumatining doimiy ta’qibi va tazyiqi ostida bo’ldilar
107
.
1917-yil, 15-mart kuni Munavvarqori hovlisida “Sho’royi Islomiya”ning 
birinchi tashkiliy majlisi bo’lib o’tdi. Uning raisligiga Abduvohid Qori Abdurauf 
Qori o’g’li, muovinligiga esa Munavvarqori Abdurashidxonov saylandi. Keyinroq 
Abduvohid Qori Shayxontahur dahasiga qozi qilib saylangach, “Sho’royi 
Islomiya”ga rais bo’lib Ubaydullaxo’ja Asadullaxo’jayev saylandi. “Sho’royi 
Islomiya”ning tashkilotchisi va mafkuraviy asoschisi inqilobdan oldinoq 
“Toshkent jadidlarining otasi” deb nom qozongan shaharda katta obro’ga ega 
bo’lgan Munavvarqori edi. “Sho’royi Islomiya” umum-musulmon milliy umum 
demokratik va inqilobiy harakat markazi hamda mahalliy boshqaruv idorasi 
sifatida ish olib bordi. Turkistonning boshqa shaharlarida ham uning bo’lim va 
tarmoqlari tashkil topdi. “Sho’royi Islomiya” o’zining dasturiy maqsad va 
vazifalarini “Najot”, “Sho’royi Islomiya”, “Kengash”, “Hurriyat”, “E1 bayrog’I” 
gazetalari orqali xalqqa yetkazib turdi.
108 
“Sho’royi Islomiya” va uning namoyandalari jadidlar, sinfiy kurash va 
sotsializm tushunchalaridan yiroq bo’lganlar. Ular barcha tabaqa musulmon va 
boshqa millatlarni yagona milliy ozodlik va istiqlol yo’lida birlashtirib Turkistonda 
rus mustamlakasi boshqaruvi va mahalliy feodal munosabatlardan holi bo’lgan 
ijtimoiy-siyosiy boshqaruvni demokratik asosda tashkil etish tarafdori bo’lganlar. 
Jadidlarda sinfiylik emas umumturkiy milliylik va umuminsoniy baynalmilallik 
tushunchalari kuchli bo’lgan. Ularning asosiy shiori va g’oyasi “Ozodlik, Tenglik 
va Adolat” bo’lib, ana shu harakat va maqsadni umumxalq manfaati, Vatan 
ozodligi manfaati yo’lida muqaddas bilganlar. “Sho’royi Islomiya” o’z dasturiy 
maqsadlarini amalga oshirish uchun kurashdi. Uning qurultoylarida dasturiy 
talablar asosida amaliy tadbirlar ishlab chiqildi va hayotga tatbiq etildi. “Soveti 
Islomiya”ning faollari o’z harakat dasturlari asosida Rossiya musulmonlarining 
qurultoylarida, 1917-yil, iyulda Toshkent shahar Dumasiga o’tkazilgan saylovlarda 
qatnashib kattagina muvaffaqiyatlarga erishdilar. 
107
Shamsutdinov R, Karimov Sh. Vatan tarixi. 3-kitob . Тошкент “Sharq” -2010. 211-bet. 
108
Аъзамхўжаев С. «Шўройи исломия» (аслида кандай эди). Фан ва турмуш. -1992, - № 5-6-сонлар, 19-bet.. 

---

85