«turkistonda sovet hokimiyatiga qarshi qurolli qarshilik harakati qatnashchilariga nisbatan qo’llanilgan qatag’onlik siyosati»

partiyasiga qarshi qurolli harakatning o’ziga xos xususiyatlari……….…....27-40 
1.3. I-bob bo’yicha xulosa……………………….……………………….…..41 
 
II-BOB:SOVET HOKIMIYATIGA QARSHI “YOSH BUXOROLIKLAR” 
VA “YOSH XIVALIKLAR” XALQ HARAKATLARI 
 
2.1. “Yosh buxoroliklar” harakati ………………………………………..42-49 
2.2. “Yosh xivaliklar” harakati ……………..............................................50-58
 
2.3. II-bob bo’yicha xulosa…………………………………..…………........58  
 
III-BOB:TURKISTON O’LKASIDA QUROLLI QARSHILIK HARAKATI 
QATNASHCHILARI VA ULARGA XAYRIHOH BO’LGAN KUCHLARGA 
NISBATAN OLIB BORILGAN OMMAVIY QATAG’ONLIK SIYOSATI
 
3.1. Turkiston o’lkasida sovet hukumatiga qarshi qurolli qarshilik harakati 
qatnashchilariga nisbatan olib borilgan ommaviy qatag’onlik siyosati……59-77
3.2. Sovet hokimiyatining o’lkada yuritgan mustamlakachilik, shovinistik va 
imperiyachilik siyosatiga qarshi kurashgan shaxslar, siyosiy partiyalar va 
tashkilotlar (Nazir To’raqulov, Abdulla Rahimboyev, Turar Risqulov, Fayzulla 
Xo’jayev, Sho’royi Islomiya, Ittihodi taraqqiy, Birlik uyushmasi, Milliy istiqlol, 
Turkiston milliy birligi» tashkiloti)………………………………………78-90 
3.3. III-bob bo’yicha xulosa……………………………………………….....90  
UMUMIY XULOSA……………………….………………….…...................91-93
 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI……………........…....94-97
 
 
 
 

---

4 
KIRISH 
Magistrlik dissertasiya mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi. 
O’zbekiston o’z milliy mustaqilligini qo’lga kiritgunga qadar yozilgan sho’ro davri
tarixi kitoblarida nafaqat bir necha ming yillik o’tmishimiz, balki XX asr 
tariximiz ham tubdan o’zgartirilib, mohiyatan buzilib hukmron mafkuraga 
moslashtirilib bayon qilindi. Natijada xalqning o’z o’tmishidan begonasirashi, 
avlodning o’z ajdodini tushinmasligi yoki yo’qlamasligi, boshqa millatlarni
najotkor sanab, ajdodlaridan tonishi singari salbiy kayfiyat vujudga keldi. Tarix 
fani milliy iftixor va ibrat manbai, ulug’ murabbiy emas, mag’rur va hamjihatli 
millatning boshini egib qo’yish vositasiga aylantirildi.
1
Holbuki mamlakatimiz, Prezidenti I.A. Karimov haqqoniy takidlaganidek 
“Ma’naviyatni tiklashi, tug’ilib o’sgan yurtida o’zini boshqalardan kam sezmay, 
boshini baland ko’tarib yurishi uchun insonga albatta, tarixiy xotira kerak”
2
Mana shu xotirani mumkin qadar to’liq tiklash, xalq g’ururini ko’tarish,
uning o’zligini anglashiga turtki berish uchun. O’zbekiston Respublikasi 
Prezidenti o’zi tashabbusi bilan chiqdi va yurtimiz tarixishunos, jamiyatshunos 
olimlari oldiga ma’suliyatli vazifani qo’ydi. Yurtboshimiz o’zining “Tarixiy
xotirasiz kelajak yo’q” asarida jumladan shunday dedi: “Modomiki, o’z tarixini
bilgan, undan ruhiy quvvat oladigan xalqni yengib bo’lmas ekan biz haqqoniy 
tariximizni 
tiklashimiz, 
xalqimizni 
millatimizni 
ana 
shu 
tarix 
bilan
qurollantirishimiz zarur. Tarix bilan qurollantirish, yana bir bor qurollantirish 
zarur”
3
Chorizm Turkiston o’lkasida qattiqqo’llik bilan mustamlakachilik zulmi
siyosatini olib borgan bo’lsada, tub yerli aholining tarixi, tili, dini, uf-odati, 
madaniyati kabilariga sho’rolarday hukum va tazyiq o’tkazmagan edi. Sho’rolar 
qisqa muddat ichida Turkiston xalqlarining milliy davlatchiligiga barham berdi, 
1
Jo’rayev N. “O’zbekiston tarixi” Toshkent “Sharq” nashriyoti matbuodda konserni bosh tahriryoti 2011y 3- bet 
2
Karimov I. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. Toshkent “Sharq” nashriyot matbaa konserni bosh tahririyati. 1998y 
8- bet 
3
Karimov I. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. Toshkent “Sharq” nashriyot matbbaa konserni bosh tahririyati 1998 y 
24-25 betlar.

---

5 
tarixidan mahrum qildi, dinini taqiqlab qo’ydi. Tiliga kishan soldi, madaniyat va
ma’naviyatini haqorat qildi. Bularning barchasi aniq reja asosida amalga oshirildi. 
Xullas sho’rolar davrida Markaziy Osiyoning eng yirik millatlaridan bo’lgan 
o’zbeklar millat sifatida halokat yoqasiga kelib qoldilar.
4
O’zbekiston mustaqillikka erishgan kundan boshlab tariximizga bo’lgan
munosabat tubdan o’zgarib, sovet davrida nato’g’ri baho berilgan yoki yuzaki 
ko’rib, chiqilgan masalalarga jiddiy ilmiy yondashuv kuchaydi. 
Ayniqsa, O’zbekiston Respublikasi vazirlar Mahkamasining 1998 yil 27 
iyuldadagi “O’z RFA tarix instituni faoliyatini takomillashtirish haqidagi qaroridan 
so’ng haqqoniy tarixni yaratish, bu jarayonda birlamchi manbalarga asosiy e’tibor 
berish, qo’yilgan muammoni soha mutahassislari tamonidan hal etilishi, mavjud 
muammolar yechimini kutayotgan muammolar talayginaligi” ana shunday 
masalalardan biri.
5
E’tiboringizga havola etilayotgan disertatsiya loyhasi mana shu talab va 
ehtiyojdan 
kelib 
chiqib 
yaratildi. 
Unda 
Turkistonda 
sho’rolar
mustamlakachiligining o’rnatilishi, o’lka xalqlarining milliy istiqlol va ozodlik 
uchun kurashi, tarixiy vaziyati, sho’rolar istibdodining o’rnatilishi, ularning asl 
mohiyatini ochib berishga harakat qilindi. Albatta hozirga qadar o’zbek 
tarixnavisligi va tarixshunosligida Turkiston muxtoriyati voqiyalari ancha 
o’rganilgan. Bu davrning murakkab zidiyatlari, qarama-qarshiliklarga to’la 
voqiyalar tadqiq va taxlil etilgan.