Türkmen d I l I n I ň DÜŞÜndirişLI

SOJABERMEK [so:ja:vermek], işl. Ýadamak, 
aglamak, alňasap tolgunmak we ş.m. sebäpli çalt-
çaltdan dem alyp, sojap başlamak. 
SOJAMA [so:jomo], iş ady. Sojamak ýagdaýy. 
SOJAMAK [so:jomok], işl. Ýadamak we ş.m. 
sebäpli demiň demiňe ýetmän, kynlyk bilen dem 
almak. Ol özüni lampa oturgyja goýberdi-de, sojap 
dem aldy (B. Kerbabaýew).
SOJAMAKLYK [so:jomokluk], iş ady. Sojamak 
ýagdaýy. 
SOJAMAZLYK [so:jomozluk], iş ady. Sojap 
dem almazlyk. 
SOJAŞMAK [so:joşmok], işl. Birnäçe adam 
sojamak.Häliden bäri sojaşyp duranlar biri-birine 
sag eliniň külbikelerini uzadyşyp, 

palta gerekmi, 
gylyç?

 edişdiler (B. Annageldiýew). 
SOJATMAK [so:jotmok], işl. Sojamaga mejbur 
etmek, sojamak derejesine ýetirmek. Şol agyr ýyllar 
Şekeri çendan sojadýardy (B. Kerbabaýew).
SOJAÝYŞ [so:joýuş], iş ady. Sojamak ýagdaýy. 
SOKAK [sokok], at, kön.s.Köçe. Sokakdan tä 
Harem içre girinçä (Kutbeddin). 
SOKARRYK [sokorruk], at. Soganyň tohum 
berýän baldagy, porruk.
SOKDURMAK [sokdurmok], işl. 1. Sokmak 
işini başga birine etdirmek; saldyrmak. 2. Çakyp 
zäherini bedenine goýbermegine ýol bermek. Möýe 
sokdurmak. 3. Egnine eşigini, aýagyna köwşüni 
geýdirmek. Çagaň aýak ýalaňaç gezip ýör, aýagyna 
köwşüni sokdyraýsaň bolmaýarmy?  
SOKDURMAK 
[so:kdurmok], 
işl., 
ser. 
Sogdurmak I. Köşejigiň sokduryp bozlaýan näzik 
sesi gulaga gelýärdi (A. Gowşudow). 
SOKGA [sokgo]: sokga sormak 1) zat goýman 
birden içmek, içip gutarmak. Sygyr bir bedre suwy 
sokga sordy. 2) derrew, çalt, tiz ýere siňip gitmek 
(suw hakda). Toprak suwy sokga sordy. 
SOKJABERMEK 
[sokja:vermek], 
işl. 
Yzygiderli sokjap emibermek.Gölejik boşadylanyna 
mähetdel enesini ysgaşdyrdy-da, işdämenlik bilen 
sokjaberdi. 
SOKJALABERMEK [sokjola:vermek], işl. Çalt-
çalt sorup-sorup emibermek; dowamly sokjamak. 
SOKJALAMA [sokjolomo], iş ady. Sokjalamak 
ýagdaýy. 
SOKJALAMAK [sokjolomok], işl. Yzygiderli 
sokjap emmek. 
SOKJALAMAKLYK [sokjolomokluk], iş ady. 
Sokjalamak ýagdaýy. 
SOKJALAŞMAK [sokjoloşmok], işl. Birden 
artyk bolup sokjalamak, köp bolup sokjalamak. 
SOKJALATMAK [sokjolotmok], işl. Sokjalap 
emer ýaly etmek, sokjalap durmagyna ýol bermek. 
SOKJALAÝYŞ [sokjoloýuş], iş ady. Sokjalamak 
ýagdaýy. 
SOKJAMA [sokjomo], iş ady. Sokjamak 
ýagdaýy. 
SOKJAMAK [sokjomok], işl. Çekeläp emmek. 
Köşek düýäň dört emjegindäki el degmedik bol 
süýtden sorup, sokjap başlady (B. Kerbabaýew).

---

271 
SOKJAMAZLYK [sokjomozluk], iş ady. Sokjap 
emmezlik. 
SOKJARMA [sokjormo], iş ady. Sokjarmak 
ýagdaýy. 
SOKJARMAK [sokjormok], işl. Ýerliksiz ýere 
sokulyp barmak, her bir zadyň arasyna goşulmak, 
suwumsyz bolmak. Jik-jik edip jikjerme, her bir ýere 
sokjarma (Halk döredijiliginden). 
SOKJARMAKLYK [sokjormokluk], iş ady.
Sokjarmak ýagdaýy. 
SOKJARMAZLYK [sokjormozluk], iş ady. 
Sokjaryp durmazlyk, ýerliksiz ýere sokulmazlyk, her 
bir zadyň arasyna goşulmazlyk. 
SOKJARYBERMEK 
[sokjoruvermek], 
işl. 
Sokjaryp başlamak. 
SOKJARYLMAK [sokjorulmok], işl., ser. 
Sokjarmak. 
SOKJARYŞ [sokjoruş], iş ady. Sokjarmak 
ýagdaýy. 
SOKJARYŞMAK [sokjoruşmok], işl. Birnäçe 
adam bolup sokjarmak. Olar sokjaryşyp, öňe 
çykdylar. 
SOKJAŞMAK [sokjoşmok], işl. Bilelikde 
sokjamak. Onuň gözi enelerini işdämenlik bilen 
sokjaşyp duran owlajyklara düşdi. 
SOKJATMAK [sokjotmok], işl. Sokjamagyna 
ýol bermek, emdirmek. Enesi owlajygyny sokjatdy. 
SOKJAÝYŞ [sokjoýuş], iş ady. Sokjamak 
ýagdaýy. 
SOKMA [sokmo] I, iş ady. 1. Sokmak ýagdaýy. 
2. at. Gabsalaryň, derwezeleriň içinden sokulyp 
ýapylýan enjam. Gapynyň sokmasyny süýşürdiňizmi? 
SOKMA [sokmo] II, at. Gämini yklatmazlyk 
üçin hyzmat edýän syryk. 
SOKMAK [sokmok] I, işl. 1. Bir zady ikinji bir 
ýere girizmek, salmak. 2. Teniň bir ýerinden çakyp, 
zäherini goýbermek (möý hakynda). Ony möý 
sokupdyr. 3. gepl.d. Aýakgap ýa-da eşik geýmek. Ol 
sessiz-üýnsüz turup, çokaýyny aýagyna gowaldaň 
sokup, daşaryk çykdy (A. Durdyýew). 4. Aldap 
ýaramaz harydyňy satmak, ýelmemek.
SOKMAK [sokmok] II, at, gepl.d. Uly ýoldan 
gapdala sowulýan ýoljagaz, ýoda, ýodajyk. 
SOKMAKLYK [sokmokluk], iş ady. Sokmak 
ýagdaýy. 
SOKMAZLYK [sokmozluk], iş ady. . Sokmak 
işini etmezlik. 
SOKUBERMEK [sokuvermek], işl. Bir zady 
başga bir zadyň içine girizibermek, salybermek. 
SOKUDAŞ [sokuda:ş], at. Sokynyň içine salnan 
zatlary owratmak, döwmek üçin ujy tommaýly süýri 
daş. 
◊ Sokudaş ýaly bolup oturmak oturan ýerinden 
turman oturmak, turup gitmezlik (biriniň turup 
gitmegi islenen ýagdaýda aýdylýar). Gidärmikä 
diýdik weli, asyl giderli däl, gymyldaman, edil 
sokudaş ýaly bolup otyr. 
SOKULMAK [sokulmok], işl. 1. Bir zadyň içine 
girizilmek, salynmak. Deşige agaç sokulypdyr. 2. Bir 
ýere sanjylmak, dürtülmek. 3. Aýakgap ýa-da eşik 
geýilmek. 4. Bolgusyz ýere sokulyp barmak, 
goşulmasyz zada goşulmak, islenmeýän ýeriňe 
girmek. 5. Golaý barmak, golaý oturmak, golaý 
durmak. Beýdip sokulyp oturma-da, yzrak süýş.
◊ Öýe sokulyp oturmak öýden çykman oturmak. 
Haçan görseň, öýe sokulyp oturandyr, adam diýeniň 
daşarygam çykmaly bolar-a. 
SOKULYK [sokuluk], syp. Soky etmek üçin 
niýetlenen (ýogyn, gysga agaç). Bu töwerekde 
sokulyk söwüdem-ä ýok (A. Gowşudow).
◊ Sokulyk agaç ýaly ýogyndan gelen gysgajyk, 
keltejik.Munuň ýanynda bolsa sokulyk kesilen agaç 
ýaly bir aýal bar (A. Durdyýew).
SOKUR, syp. Göz almasy, göz mäzi aýrylan. 
Yhlas bilen aglasaň, sokur gözden ýaş çykar (Nakyl). 
SOKURLYK [sokurluk], at. Sokur körlük. 
Sokurlyk körlükden hem başga, adamyň gelşigini 
gaçyrýar. 
SOKUŞ, iş ady. Sokmak ýagdaýy.
SOKUŞDYRMAK [sokuşdurmok], işl. Çem 
gelen ýere sokmak, sokup çykmak. 
SOKUŞMAK [sokuşmok], işl. Sokmaga kömek 
etmek. 
SOKY,at. Içinde galla we ş.m. zat owradar, 
döwer ýaly içi köwlüp aýrylan, köplenç,
agaçdan,demirden, misden ýasalan hojalyk enjamy. 
Onuň içinde hem ýogyn söwütden ýasalan ullakan 
soky oturdypdyr (A. Gowşudow). Elek diläp, soky 
diläp, Iş-pişeden sypyndygy, Mamyşlara baran bordy 
(K. Gurbannepesow).
◊ Soka salnan ýaly bolmak endam-janyň kül-
uşak bolup agyrmak, mynçgalanan ýaly bolmak. 
Bütin endamym soka salnyp ýenjilen ýalydy (B. 
Seýtäkow). 
SOL [so:l],at. Sagyň garşy tarapy, çep. Ýüz 
ýaşaýyp düşseň ajal eline, Sagyňdan soluňa bakança 
bolmaz (Magtymguly). 
SOL[so:l], sazç.

Do

bilen başlanýan saz 
gammasynda bäşinji ses we şol sesi aňladýan nota 
belgisi.
SOLAGAN [soloğon], syp. 1. Reňki tiz solýan, 
tiz öçýän. Solagan mata. 2. Gyzgyn howanyň täsiri 
bilen basym terligini ýitirýän, sülleregen. Solagan 
gül. Solagan ýaprak. 
SOLAGRAK [soloğra:k], syp. Adatdakydan az-
kem reňki öçügräk. Reňki solagrak mata. 
SOLAK [solok], syp. 2. Öçük reňkli, açyk reňkli 
däl. Daşyna solak, gyzyl gülli çit çekilen galyň kitap 
ellerine sallam berip dur (N. Saryhanow).
SOLAŇKYRLAMAK [soloňkurlomok], işl. 
Reňki gitmäge, öçmäge, süllermäge golaýlamak. 
SOLAŇLAMAK 
[soloňlomok], 
işl., 
ser. 
Solaňkyrlamak. 
SOLDURMAK [sollurmok], işl. 1. Reňki solar 
ýaly etmek. Gurjak diýdi: – Göz ýaşy Köýnegimi 
soldurar (A. Kowusow). 2. Terligini gaçyrmak, 
süllertmek, guratmak (ösümlik, gök-önüm hakynda). 
SOLDURMAZLYK [sollurmozluk], iş ady. 
Reňkini soldurmazlyk, horlamazlyk.  

---

272 
SOLGUN [solğun], syp. Öçügsi görünýän, soluk, 
öçügsi. Solgun mata. Ýüzi solgun. 
SOLGUNLYK [solğunluk], at. Reňki öçügsilik, 
öçük reňklilik, solaklyk. Howply bir zat ýadyna gelen 
ýaly, ýüzünde solgunlyk göründi (B. Kerbabaýew). 
SOLGUNRAK 
[solğunura:k], 
syp. 
Reňki 
öçügsiräk. 
SOLMA [solmo], iş ady. Solmak ýagdaýy. 
Sapagyndan ýolnan gül derrew solma bilen 
boluberýär. 
SOLMAK [solmok], işl. 1. Reňki gitmek, reňki 
öçmek. 
Şol 
matanyň 
solýandygyny 
ýa-da 
solmaýandygyny barlap görmek gerek. 2. Terligi 
gaçmak, süllermek, gurap gitmek (ösümlik, gök-
önüm hakynda). Ýaş agaçlaryň ýapraklary heniz 
solman, ýaşyl öwüsýärdi (B. Kerbabaýew). 3. göç.m. 
Reňki öçmek, reňki saralmak, gaýgyly görünmek, 
horlanmak. Her kim garyp, karzdar bolsa, Dert çekip, 
solana meňzär (Zynhary). 
◊ Ýüzi solmak ser. Ýüz. Kakasy ýaramaly bäri 
onuň ýüzi solaýypdyr. 
SOLMAKLYK [solmokluk], iş ady. Solmak 
ýagdaýy. 
SOLMAZLYK [solmozluk], iş ady. Reňki 
gitmezlik, reňki öçmezlik, terligi gaçmazlyk, 
süllermezlik, gurap gitmezlik.
SOLTAN [solta:n], at, taryh. 1. Ýokary häkimdar, 
şeýle hem şol baştutanlyga eýe bolan şahs. Atasynyň 
bu sözüni kabul edip, Adybeg ýurda soltan boldy 
(

Görogly

). 2. göç.m. Her bir zadyň iň oňady, seresi, 
gowusy. Ähli pasyllaň soltany, Bahar geldi, bahar 
geldi (A. Kowusow). 3. Adam ady. 
SOLTANLYK [solta:nlyk], at. 1. Soltanyň 
derejesi, ýagdaýy, käri. 2. taryh. Başynda soltan 
durýan ýurt. Deli türkmenleriniň soltanlygy.