Türkmen halk döredijiligi

Dessanlar. Şasenem – Garyp

---

242
Türkmen halk döredijiligi
Gabha pelek bize saldy ýüz gamy, 
Köňlümden çykmady derdi-elemi, 
Garybyna tabşyryňlar Senemi,
Yşkyň ody ýaman eken, janlarym.
Şaapbasam, kylgan işim melamat, 
Başyma galmasyn karzy-kyýamat,
Tizräk gutulsam andan salamat,
Yşkyň ody ýaman eken, janlarym.
Ondan soň patyşa:
− Her ýerde gurrandaz bilen müneçjim bolsa, kişi iberiň, gelsinler 
− diýdi.
Bir ýerde gurrandaz bilen müneçjim bolsa, hemmesini alyp geldiler. 
Olar kitap açdylar, gurra taşlap gördüler. Görseler, patyşa öz gyzyna aşyk 
bolupdyr. Olar bu sözi aýtmakdan çekinip:
− Eý, keremli patyşahym! Garyp bilen Şasenem bir-birlerine 
gowşurmadyňyz, onuň üçin yşkyň şerbetinden size-de biraz ýetendir
− diýip, bu hiläni taýdylar. Onda patyşa:
− Onuň ýaly bolsa, Garybyň enesini alyp geliň! − diýdi.
Garyby tapyp gelmegiň maslahatyny etdiler. Soň wezirler gidip, 
Garybyň enesine patyşanyň bu sözüni bildirdiler. Garyby tapyp getirse, 
patyşanyň Şasenemi Garyba berjekdigini aýtdylar.
Garyp agşamara enesiniň öýüne bardy. Görse enesi bilen uýasynyň 
aglamakdan iki gözi kör bolupdyr. Garyp işikden baryp:
− Essalawmaleýkim, eý, mama, myhman alarmysyň? − diýdi.
Mama salamyn alyp:
− Eý, balam, biziň ikimiz hem kör, onuň üstüne-de birimiz dul aýal, 
birimiz ýetim gyz, biziň iýere-içere zadymyz ýok. Emma bu ýerde myh-
man bolmak üçin baý adamlar bar – diýdi.
Onda Garyp:
− Eý, mama, maňa seniň aş-nanyň gerek däl, maňa diňe öýüňde 
ýatara jaý berseň bolar − diýdi.
Onda Garybyň uýasy:
− Eý, ene, meniň agam Garyp hem bir ýerlerde şunuň ýaly bolup 
ýörendir, goý, ýatsyn, muňa degme − diýdi.

---

243
Enesi razy boldy. Garyp bu gije ýatdy. Biraz wagtdan gulagyna toý 
şowhuny eşidilip başlady. Garybyň ukusy gaçdy. Mama ýigidiň ukusy 
gelmeýänligini duýup:
− Eý, ýigit, näme üçin ýatmaýarsyň? − diýdi.
− Eý, mama, bu şowhun näme?
− Eý, balam, sen meniň derdimi gozgama. Şaapbasyň gyzy Şasenem 
ýedi aý möhlet alyp, ýedi aýdan soň Şawelede baraýyn diýipdir. Bu gün 
onuň iň soňky güni, ýedi aý bäri gije-gündiz toý etdiler. Bu şowhun şol 
toýuň şowhunydyr − diýip, aglamaga başlady.
Onda Garyp:
– Onuň ýaly bolsa, men hem şol toýa barsam, nähili bolarka?
− diýip sorady.
− Özüň bil, oglum, gidesiň gelse, gidip gör.
− Mama! Meniň dutarym ýok, sen maňa bir dutar tapyp berip 
bilmezmiň?
− Eý, oglum, meniň Garyp atly ýalňyz bir oglum bardy, ol gideli bäri 
şol dutara bagrymy basyp, ýanan ýüregimi sowudar men. Ony sen alyp 
gitseň − diýip, heniz sözüni gutarmanka, Garybyň uýasy asylgy duran 
dutary ogryndan alyp Garyba uzatdy. Garyp täze kiriş dakyp, çalmaga 
başlady. Şol wagt Garybyň enesi dutaryň çalnyşyny ogly Garybyň çalşyna 
meňzedip, zar-zar aglap, bir gazal aýtdy:
Halap-Şirwandan ýol aşyp, 
Gelişiň ogluma meňzär.
Sep perdeden mukam kesip, 
Çalyşyň ogluma meňzär.
Üç ýüz altmyş, elli gaýyp, 
Bu garyp jan ýandy köýüp, 
Her säherler Senem diýip, 
Nalyşyň ogluma meňzär.
Halap-Şirwana baryban, 
Jebri-jepalar görüban, 
Zagpyran dek sargaryban, 
Soluşyň ogluma meňzär.
Dessanlar. Şasenem – Garyp

---

244
Türkmen halk döredijiligi
Gözüm ýok, ýüzüň görmäge, 
Mejalym galmaz sormaga, 
Kararym gitdi durmaga, 
Boluşyň ogluma meňzär.
Abadan diýr, janym köýer, 
Gan aglasam rakyp duýar, 
Sözleriňni janym söýer, 
Ýanyşyň ogluma meňzär.
Abadan sözüni tamam edenden soň, Garyp:
− Eger birdenkä men Garypdyryn diýsem, Garyp ekenligimi oňa 
aýtsam, ýüregi ýarylyp öler, nähili bolsa-da, saz bilen başlaýyn − diýip, 
bir gazal aýtdy:
Halapdan munda gelmişem, 
Ene, men garybam garyp.
Terki watan eýlemişem, 
Ene, men garybam, garyp.
Men çekdim köp ahy-zary, 
Janym aldy derdi-dagy,
Garyp ussat, men şägirdi, 
Ene, men garybam, garyp.
Rakyplara kaýyl bolma, 
Garyp diýsem maýyl bolma, 
Onuň üçin saýyl bolma, 
Ene, men garybam, garyp.
Tili baglyýem dünýäde, 
Söwer ýarym gitdi ýada, 
Şahymerden ýetip dada, 
Ene, men garybam, garyp.
Biz hem çekdik jebri-jepa, 
Hiç kimden görmedik wepa, 

---

245
Gözleriňe bersem şypa, 
Ene, men garybam, garyp.
Al çeçek geýinmiş daglar, 
Şüküfte açylmyş baglar, 
Tilim saýrar, didäm aglar, 
Ene, men garybam, garyp.
Garyp gara dagdan aşyp,
Synasyna çoh dert goşup, 
Gül ýüzüne perde düşüp, 
Ene, men garybam, garyp.
Garyp aşyk, içip jamy, 
Gezdi Halap, Rumy, Şamy, 
Geldi − alar Şasenemi, 
Ene, men garybam, garyp.
Bu sözden soň, Garybyň uýasy Güljemal zar aglap, bir gazal aýtdy:
Enejen, ýatyrdym bir ahwal gördüm, 
Erenler geldiler gaşyma meniň.
Helaldan bir jyga alyp geldiler, 
Perlerin sançdylar başyma meniň.
Munça ýyllar çekdim ah bilen zary, 
Ýedi ýyldyr gitdi, bolmaz habary, 
Janym aldy agamyzyň nisary, 
Ezizler geldiler gaşyma meniň.
Alypdyr gözlerim, sabrym kararym, 
Niçe ýyl agama ýetmedi zarym, 
Şasenem diýip agam-hyşym, pederim, 
Söwdalar salypdyr başyma meniň.
Kadyr alla anaýatyn kylmasa, 
Pygamberler şepagatyn kylmasa,