Türkmen halk döredijiligi

Şadessanlar. Görogly

---

150
Türkmen halk döredijiligi
Bir salymdan soň çaga ýene öňküsi ýaly görüň daşyna çykdy. Çykan 
badyna hem eýere gözi düşüp, şoňabaka ugrady. Baryp, onuň gaşyndan 
ýapyşyp, üstüne bir aýagyny atagada, dyzady welin, bu ýan tarapyna 
agyp togalandy. Ol ýene turup münmekçi boldy, emma bu sapar jaýdar 
atlanyp, üstünde oturdy-da, loňkuldap oýnamaga başlady. Çaga eýeriň 
üstünde ep-esli oturandan soň, endamynyň ýylysyna ýelim ýumşady. 
Endamy durşuna tüý bolup duransoň, çaga eýere mäkäm ýelmeşip, dur-
dugyça berkleşdi. Soň çaga ýadap, düşüp gitmekçi boldy. Emma düşüp 
bilmedi. Jygalybeg we beýleki syn edip ýatan adamlar çaganyň eýere berk 
ýelmeşenini bilip, tarsa ýerlerinden turup, baryp çaga bilen eýeri gujak-
ladylar. Çaga aýylganç bir ses bilen gygyrdy. Hemme adamlaryň depe 
saçy üýşüp gitdi. Ol göýä tora düşen jeren balasy ýaly, depirjiklemäge 
başlady. Jygalybeg ony ýuwaşlyk bilen eýerden aýryp, gujagyna alyp, 
öýüne geldi. Aýallar oňa egin-eşik geýdirdiler. Jygalybeg jar çekdirip, 
Çandybiliň ähli halkyny ýygnap, janly soýduryp, gaýnatma asdyryp, 
çanak-çanak nahar çekdirip, oturan agyr märekä maslahat saldy:
– Aý, halaýyklar, men Adybegiň yzy binyşan galdy diýip, näumyt 
bolup, gynanyp ýördüm, bu gün bolsa Hudaýym maňa bu çagany Adybeg 
oglumdan nyşan berdi. Bu çaga türkmen ulus-iliniň gerçek goç ýigit ogly 
bolsun. Bu çaga siz at goýuň – diýdi. 
Il arasynda, köpüň üýşen ýerinde her hili adamlar bolýar. Jygalybegiň 
çakylygyna gelen adamlaryň biri pylan bolsun, ýene biri pismidan bolsun 
diýip, her kim öz bilenini orta atdy. Bir mol-lasumak adam:
– Bu çaga Hudaýyň gaýdyp beren zady, nazar salan guly boldy, 
şonuň üçin onuň adyna Taňryguly diýsegem bolar – diýdi. Bir ýaşuly:
– Bu çaga garaňky görden ýagty dünýä çykdy, munuň ady Röwşen 
bolaýsyn – diýdi. 
Oturanlar: «Şol boldy-da, şol boldy» diýşip, Röwşen ady makullap, 
öýli-öýüne dargamakçy boldular. 
Emma şol märekäniň çetinde oturan bir pukara garryja adam:
– Siz bu çaga täzeden bir at toslap tapjak bolşup, her haýsyň agzyňa 
gelenini aýdyp oturmaň. Ol çaga dünýä geleninde, ady bilen geldi. Onuň 
ady Görogly bolar – diýdi. 
Bu garybyň sözüne hiç kim gulak asmady. Gaýtam, onuň gepine 
gülşüp, «Bu bir akyly çaşan garrydyr» diýip, ýaňsylamaga başladylar. 
Jygalybeg aýtdy:
– Arman, bu garrynyň sözi ýer almady. «Garybyň sözi ýerem al-

---

151
maz, ýerde-de galmaz» diýlişi ýaly, Röwşen diýip goýsagam, iru-giç bu 
oglanyň ady Görogly bolsa gerek – diýdi...
...Bu söz bu ýerde dursun. Indi habary Hüňkärden eşidiň. 
Bir uly patyşa bardy. Bu patyşanyň adyna Hüňkär soltan diýerdiler. 
Hüňkär soltan ýedi ýurduň patyşalaryndan paç alyp, ol patyşalary öz 
golunyň astynda saklap, hökümdarlyk ederdi. Emma türkmen il-ulsu-
na hökümi ýöremezdi. Hüňkäriň gitdigiçe nebsewürligi artdy. Ol ýedi 
yklymdan alýan hyrajynam az görüp, türkmen il-ulsunyň üstündenem öz 
hökümini ýöretmek üçin, köp ýyllar jan çekdi. Ençeme gezek goşun iber-
di. Emma türkmen il-ulsy onuň iberen goşunyny syndyryp, derbi-dagyn 
edip goýberýärdi. Ahyry Hüňkäriň paltasy daşa degdi. Nalaç bolup, goşun 
ibermesini goýdy we köp arman çekip galdy. 
Birnäçe wagt aradan ötdi. Adybegiň dünýäden ötüp, töweregin-
den goç ýigitleriniň hem duw-dagyn bolup gidendigini, Jygalybegiň 
hem öňki kuwwatynyň ýokdugyny hälki söwdagärler Hüňkäriň goýbe-
ren içalysynyň üsti bilen oňa habar berýärler. Hüňkär bu habary eşidip, 
Jygalybegiň üstüne ýene goşun çekmegi ýüregine düwýär. Ol özüniň 
serdarlarynyň birini ýanyna çagyryp:
– Türkmen il-ulsunyň üstüne baryp, ogul – olja, gyz – ýesir edersiňiz. 
Şu wagta çenli bermedik paç-hyraçlaryny ýygnap alyň, garaw görkezeni 
uruň, öldüriň. Jygalybegiň özüni bolsa, aýal-oglan-uşaklary bilen öldür-
män, diri tutup getiriň, ol zaňňar bilen bu ýerde meniň özüm hasaplaşaryn 
– diýip, ýaňky serkerdäni goşuna baş edip iberdi. Az ýöräp, köp ýöräp, 
birnäçe gün ýol ýöräp, Hüňkäriň iberen goşuny Çardagly Çandybile 
ýetişdi. 
«Baş bolmasa, göwre läş» diýenleri. Adybeg pahyr kazasy dolup 
dünýäden öten. Jygalybeg bolsa ýigitlik çagyny ýitirip, güýç-kuwwatdan 
düşen adam. Indi Çandybilde ne belli bir baş bar, ne-de belli düzgün 
bar, her kim öz bilenini edip ýör. Şonuň üçinem bular onçakly taýýarlyk 
görüp bilmediler. Duşman golaýlandan soň, her kim howul-halat, tapan-
tupan ýarag-enjamlaryny alyp, söweş meýdanyna çykdy. Arly-namysly 
türkmen ýigitleriniň köpüsi il-ulus üçin duşman bilen ykjam sanjyşdy. At 
daradyp, gylyç syrdylar. Jyza parladyp, naýza urdular. Emma Hüňkäriň 
goşuny ýygyn ýygnap, şaýyny mäkäm tutup gelen ekeni. Bu gezek türk-
men ýigitleriniň oýny olar bilen deň gelmedi. Ozal her gezek gelende, 
Çandybile ýetirilmän duw-dagyn edilip goýberilýän goşun bu gezek 
ökde çykyp, gala gelip girdi. Öňlerinden näme çyksa urdular-ýardylar,