Türkmen halk döredijiligi

Dessanlar. Şasenem – Garyp

---

234
Türkmen halk döredijiligi
On dördi gije aý kimin, 
Tumagaly humaý kimin, 
Uly döwletli baý kimin, 
Gelir sallana-sallana.
Iki peri hemdem bolup, 
Bir-birinden nusga alyp, 
Gyýa bakyp, golun salyp, 
Gelir, sallana-sallana.
Biri güldir, biri gunça, 
Ol biri ýokdur Senemçe, 
Tomaşa kylyňlar barça, 
Gelir, sallana-sallana.
Garyp diýr, guluň adyna, 
Hak ýetirsin myradyna, 
Dözmän aýralyk oduna, 
Gelir, sallana-sallana.
Garyp sözüni tamam edip, agajyň syrtyndan çykdy. Garyp bilen 
Şasenem bir-birleriniň gollaryny boýunlaryna salşyp, agzy-agza goýup, 
misli Leýli-Mejnun kimin çyrmaşdy.
Günlerde bir gün otyrdylar, nahar wagty boldy. Şasenemiň bir kenizi 
bardy. Onuň adyna Suwçy keniz diýerdiler. Şasenem:
− Eý, keniz, baryp, Garybyň goluna suw akydyp ber! − diýdi. Keniz 
aftaba bilen desmaly alyp geldi. Garyp golun ýuwmaga başlady. Şol wagt 
Suwçy:
− Eý, Garyp jan, men-de Şasenemden kem däldirin − diýip, Garyp-
dan bir posa aldy. Garybyň muňa gahary gelip, keniziň agzyna goly bilen 
bir şapbat urdy. Keniziň agzy gyzyl gan boldy. Keniz:
− Sen meni bir urduň, men hem seni bir uraýyn − diýip, bagdan 
çykyp, bidir gitdi.
Keniz gaharlanyp bardy-da:
− Eý, patyşahym, gyzyň bir bigana ýat ýigit bilen köşkde aýşy-eşret 
edýär, indi galanyny siz özüňiz bilersiňiz − diýdi. Patyşa dergazap bolup:
− Eý, keniz, eger-de bu sözüň ýalan bolsa, size heniz hiç kime edil-

---

235
medik bir gazaby ederin! − diýdi. Soň patyşa özüniň birnäçe ýasawulyny 
iberip:
− Şasenem bilen şol ýigidi alyp geliň. Olary dardan asaýyn. Görene 
göz, eşidene gulak bolsyn! − diýdi.
Bu söz bu ýerde galsyn.
Şasenem Suwçy gidenden soň, Garyp bilen sowal-jogap aýdyşyp, 
Akjanyň ýanyna bardy, bu işiň çäresini etmegini isledi. Akja:
− Eý, Şasenem, Ýasmak mamanyň ýanyna baraly. Ol işiň çäresini 
aýdar − diýdi.
Akja bilen Şasenem Ýasmak mamanyň ýanyna baryp, syrlaryny 
aýtdylar.
Mama gurra taşlady. «Tiz baryp, Garyby gizläň, olar gelýärler» 
diýdi. Derrew gelip, Garyby sandyga salyp gulpladylar. Şol wagt şanyň 
ýasawullary at çapyşyp geldiler. Bagy boýdan başa agtardylar. Garyby 
tapmadylar. Olar Garyby tapman, yzlaryna gaýdyp baryp, patyşaga:
− Eý, patyşahym, bagda bigana adam görmedik − diýdiler. Patyşa 
müneçjimlere ýüz tutup:
− Eý, müneçjimler, bu nähili waka boldy? – diýdi. Müneçjimler 
gurra atyp:
− Şu wagt Garyp sandygyň içinde, Şasenem bolsa onuň daşynda 
otyr − diýdiler.
Onda Şaapbas:
− Eger bu söz ýalan bolsa, barçaňyzy öldürerin − diýdi.
Şa ikinji gezek örän köp ýasawul iberdi. Ýasawullar Şasenemiň 
köşgüne tarap gidibersin.
Indi sözi Şasenemden eşideliň. Şasenem birinji barlagdan soň, Ýas-
mak mamanyň ýanyna gelip:
− Indi näme etmeli − diýip, maslahat sorady. Onda Ýasmak mama:
− Howzuň aşagynda ätiýaç üçin salnan jaý bardyr. Indi şol jaýda 
gizlemek gerek − diýdi. Şasenem Garyby eltip şol howzuň aşagyndaky 
jaýda gizledi.
Onýança patyşa tarapyndan iberilen ýasawullar geldiler, ýene-de 
agtaryp başladylar. Gelenler köp agtardylar, emma Garyby tapmadylar. 
Ýene-de yzlaryna gaýdyp patyşaga:
− Eý, keremli patyşahymyz, köşgi şunça agtardyk, onuň ýaly adam 
tapmadyk − diýdiler.
Patyşa gazaba çykyp:
Dessanlar. Şasenem – Garyp

---

236
Türkmen halk döredijiligi
− Kenizi, müneçjimileri, gurraçylary öldüriň! − diýip, jellatlara 
buýurdy. Jellatlar derrew olary gyrdylar.
Indi sözi Şasenemden eşideliň. Şasenem bularyň öldürilendiklerini 
eşidip, köňli hoş bolup:
− Eý, Akja, indi duşmanlardan gutuldyk, Garyp jany getir
− diýip, bir gazal aýtdy.
Akja, bu gün tende janym, 
Çykmazdan, janany getir.
Müsür ilinde Ýusup kimin, 
Şol bendi-zyndany getir.
Biziň bilen wada kylan, 
Rahat berip, mähnet alan, 
Jepa tygyn jana salan, 
Gara bagry gany getir.
Hassa halyny soraýyn, 
Bir niçe köňül bereýin, 
Doýynçam, ýüzün göreýin,
Baryp, Garyp jany getir.
Ötdi meger ýar pyragy, 
Gabha pelek goýdy dagy, 
Bir agyz sözüň soragy, 
Şol dagy-hijrany getir.
Şasenem diýr, gara bagtym, 
Ýandy, kül boldy bu rahtym,
Ýakyn geldi öler wagtym, 
Derdime dermany getir.
Ondan soň Akja baryp, Garyby çykaryp alyp geldi.
Bular aýşy-eşretde bolubersinler.
Indi habary Şaapbasdan eşideliň. Şaapbasyň ýanynda bir
akylsyz gurrandazy bardy. Ol her zaman-her zaman gurra taşlap, birnäçe 
zatlar babatda patyşaga habar bererdi. Günlerde bir gün şol gurrandaz 
gurra taşlap, patyşaga:

---

237
− Eý, şahym, Şasenemiň köşgüne Garyp gelipdir − diýdi.
Şaapbas gazap donuna girip, iki sany ýasawula Garyby tutup alyp gel-
megi emr etdi. Ýasawullar derrew atlanyp, köşge geldiler. Şunça agtarsalar 
hem, Garyby tapyp bilmediler. Olar yzlaryna dolanyp baryp:
− Eý, patyşa, köşgi şunça agtardyk, emma Garyby tapyp bilmedik
− diýip, patyşaga habar berdiler.
Şaapbasyň ýanynda öňki bolup geçen patyşadan galan köne weziri 
bardy. Ol hiç bir adama bildirmezden, Garybyň ýanyna geldi. Eger bu 
şäherden tiz çykmasa, patyşanyň gazabyna duçar bolup, işiniň ýaman 
boljakdygyny aýtdy.
Mundan soň Garyp Bagdat şäherine gitmekçi boldy. Şasenem:
− Eý, Garyp, niräk gitseň-de meni hem özüň bilen alyp git! − diýip 
ýalbardy.
Onda Garyp:
− Eý, Şasenem jan, ýol uzakdyr, sen horlanarsyň, ýetip bilmersiň, 
maňa rugsat ber, ýeke özüm gideýin − diýdi. Onda Şasenem:
− Her zat bolsa-da, senden galmaryn − diýdi.
Heniz daň atmandy, ikisi ýola düşüp ugradylar.
Diýarbekir şäheriniň ortasyndan geçýän suwly uly ýap bardy. Daň 
halatynda şol ýaba bardylar. Garyp ýapdan geçdi, emma Şasenem geçmekçi 
bolup, ýabyň ortasyna ýykyldy. Onuň bütin egin-eşigi öl boldy. Garyp 
yzyna dolanyp gelip, Şasenemiň egin-eşigini sykdy, onuň Bagdada ýetip 
bilmejegini bilip, häzir hem bolsa, yzyna gaýtmagyny isledi. Şasenem 
yzyna gaýtmaga razy boldy. Şol ýerde Garyp onuň bilen hoşlaşyp, bir gazal 
aýtdy. Şasenem hem oňa jogap berdi.
Garyp:
Boýnuň burup, melul-melul bolur sen, 
Agla, Senem, aýralygyň günüdir.
Indi bizni magşar güni görer sen, 
Agla, Senem, aýralygyň günüdir.