Turon nashr

Назорат остида бўлишлик – ташкилот акциядорларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадларида ташкилотнинг молиявий-хўжалик фаолияти устидан Акциядорлар умумий мажлиси ва Тафтиш комиссияси томонидан амалга ошириладиган назорат; Ташкилот Кенгаши томонидан тасдиқланган сиёсат ва процедураларга мувофиқ юқори раҳбарларнинг қуйи раҳбарлар устидан назорати; шунингдек хатарларга йўналтирилган ички назоратнинг самарали тизимини ўрнатиш билан бир қаторда ички ва ташқи аудиторларнинг ишидан самарали фойдаланиш.
Юқорида кўрсатилган тамойилларга риоя қилиш корпоратив одоб-аҳлоқнинг халқаро стандартларга мос нормалари ва анъаналарини шакллантириш ва ташкилот фаолиятининг кундалик амалиётига жорий этишга йўналтирилган бўлиб, улар ташкилотнинг акциядорлари, мижозлари ва ходимлари кўзида унинг ижобий образини яратиш, акциядорлар ҳуқуқларини янада тўлароқ амалга оширишга эришиш ва уларнинг ташкилот фаолияти тўғрисида хабардорлигини оширишга, шунингдек хатарларни назорат қилиш ва пасайтириш, ташкилот молиявий кўрсаткичларининг барқарор ўсишини сақлаш ва унинг устав фаолиятини муваффақиятли амалга оширишга кўмаклашади.²²⁹
Корпоратив бошқаришнинг самарали тизими ўз ичига қуйидагиларни олади:
• корпоратив қадриятлар ва одоб-аҳлоқ кодексларини ўрнатиш;
• корпоратив стратегия (стратегик мақсадлар)ни ўрнатиш, уларнинг асосида ташкилот фаолиятининг натижалари ва алоҳида ходимларнинг унга қўшган ҳиссаси баҳоланади;
• жавобгарлик, ваколатлар ва ҳисоб беришликнинг аниқ тақсимланиши, бунинг натижасида бошқарув ходимларининг кичик даражасидан бошлаб ташкилот Кенгаши аъзоларигача қарорлар қабул қилишнинг иерархияси ўрнатилади;
• кенгаши аъзолари, Бошқаруви, корпоратив маслаҳатчи ва аудиторлар (ташқи ва ички) ўртасида ўзаро алоқа механизмини ўрнатиш;
• ички назоратнинг таъсирчан тизими, шу жумладан хатарларни бошқариш тизими;
• ташкилот фаолиятининг манфаатлар зиддиятлари юзага келиши мумкин бўлган соҳалари, шу жумладан, йирик акциядорлар, Бошқарув аъзолари ёки муҳим қарорларни қабул қиладиган шахслар ўртасидаги муносабатлар мониторингини олиб бориш;
• мукофотлар, хизмат бўйича кўтариш шаклида моддий ва профессионал рағбатлантириш ва ҳоказолар;
• ҳам ташкилот ичидаги, ҳам ташқи фойдаланувчилар учун тегишли ахборот оқимлари.²³⁰

Барча мамлакатларда корпоратив бошқарув муаммоларини хал этишга ўз ёндашувлари мавжуд. Турли мамлакатлардаги ёндашувлардаги фарқлар корпоратив бошқарув жараёнлари ва структураларининг турличалиги билан аниқланади.

Бошқарув, хусусан, корпоратив хулқ-атворни бошқариш учун ўрнатилган қоидалар, назорат, сиёсат ва қарорлар тўпламини англатади. Директорлар кенгаши бошқарувда ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Прокси-маслаҳатчилар ва акциядорлар бошқарувга таъсир қилиши мумкин бўлган муҳим манфаатдор томонлардир.
Фирманинг корпоратив бошқарувини етказиш жамият ва инвестор муносабатларининг асосий таркибий қисмидир. Мисол учун, Apple инвесторлар билан алоқалар сайтида унинг корпоратив раҳбарияти (унинг ижро этувчи жамоаси ва директорлар кенгаши) кўрсатилган. У корпоратив бошқарув маълумотларини, шу жумладан қўмита уставлари ва бошқарув ҳужжатларини, масалан, низомларни, акцияларга эгалик қилиш бўйича кўрсатмаларни ва таъсис ҳужжатларини тақдим этади.
Аксарият компаниялар алоҳида корпоратив бошқарувга эга бўлишга интилишади. Кўпгина акциядорлар учун компаниянинг фақат даромадли бўлиши етарли эмас. Шунингдек, у атроф-муҳитни англаш, ахлоқий хатти-ҳаракатлар ва соғлом корпоратив бошқарув амалиётлари орқали яхши корпоратив фуқароликни намойиш қилиши керак.
Корпоратив бошқарувнинг афзалликлари:

• 
  Яхши корпоратив бошқарув шаффоф қоидалар ва назоратни яратади, етакчиликка кўрсатма беради ва акциядорлар, директорлар, менежмент ва ходимларнинг манфаатларини мувофиқлаштиради.
  
• 
  Бу инвесторлар, ҳамжамият ва давлат амалдорлари билан ишончни мустаҳкамлашга ёрдам беради.
  
• 
  Корпоратив бошқарув инвесторлар ва манфаатдор томонларга компаниянинг йўналиши ва бизнеснинг яхлитлиги тўғрисида аниқ тасаввур бериши мумкин.
  
• 
  Бу капитални жалб қилишни осонлаштириши мумкин.
  
• 
  Яхши корпоратив бошқарув акциялар нархининг кўтарилишига айланиши мумкин.
  
• 
  Бу молиявий йўқотиш, чиқиндилар, хатарлар ва коррупция потенциалини камайтириши мумкин.
  
• 
  Бу чидамлилик ва узоқ муддатли муваффақият учун ўйин режаси.
  

Директорлар кенгаши корпоратив бошқарувга таъсир кўрсатадиган асосий бевосита манфаатдор томон ҳисобланади. Директорлар акциядорлар томонидан сайланади ёки бошқа кенгаш аъзолари томонидан тайинланади. Улар компания акциядорлари вакили.
Кенгашга корпоратив ходимларни тайинлаш, ижро этувчи компенсация ва дивидент сиёсати каби муҳим қарорларни қабул қилиш вазифаси юклатилган.
Баъзи ҳолларда, кенгаш мажбуриятлари молиявий оптималлаштиришдан ташқарига чиқади, чунки акциядорларнинг қарорлари баъзи ижтимоий ёки экологик муаммоларни биринчи ўринга қўйишни талаб қилади.
Кенгашлар кўпинча инсайдерлар ва мустақил аъзолардан иборат. Инсайдерлар йирик акциядорлар, таъсисчилар ва раҳбарлардир. Мустақил директорлар инсайдерларнинг алоқаларини баҳам кўрмайдилар. Улар бошқа йирик компанияларни бошқариш ёки бошқариш тажрибаси учун танланади. Мустақиллар бошқарув учун фойдали ҳисобланади, чунки улар ҳокимият концентрациясини сусайтиради ва акциядорлар манфаатларини инсайдерлар манфаатларига мослаштиришга ёрдам беради.
Директорлар кенгаши компаниянинг корпоратив бошқарув сиёсатида корпоратив стратегия, хатарларни бошқариш, ҳисобдорлик, шаффофлик ва ахлоқий бизнес амалиётларини ўз ичига олишини таъминлаши керак.
Барча мамлакатларда корпоратив бошқарув муаммоларини ҳал этишга ўз ёндашувлари мавжуд. Турли мамлакатлардаги ёндашувлардаги фарқлар корпоратив бошқарув жараёнлари ва структураларининг турличалиги билан аниқланади. Буларга Корпоратив Бошқарув Моделлари киради.