U. ǴAfurov, Q. Sharipov

Nominal is haqı — belgili waqıt dawamında alınǵan pul sum-
ması yamasa pul túrindegi is haqı.
Mısal ushın, siz óz kárxanańızdaǵı jumısshıǵa yanvar ayında 800 
mıń sum, fevral ayında 790 mıń sum, mart ayında 820 mıń sum 
is haqı tóledińiz. Bular nominal is haqı bolıp esaplanadı.
Real is haqı — nominal is haqıǵa satıp alınıwı múmkin bolǵan 
tovarlar hám xızmetler muǵdarı.
Basqasha aytqanda, real is haqı — bul nominal is haqınıń «satıp 
alıw» qábileti bolıp tabıladı. Óz-ózinen belgili, real is haqı nominal 
is haqı muǵdarına hám satıp alınatuǵın tovarlar bahasına baylanıslı. 
Demek, real is haqı nominal is haqıǵa tuwrı proporcional hám 
tutınıw buyımları hám de xızmetler qunı dárejesine keri proporcional 
bolıp esaplanadı:
V
r
n
V

Bul jerde: V
r
— real is haqı; V
n
— nominal is haqı; P — tutınıw 
buyımları hám xızmetlerdiń qunı dárejesi.
Joqarıdaǵı mısalda siz tárepinen jumısshıǵa tólengen nominal is 
haqı yanvar ayına salıstırǵanda fevral ayında 98,7% ti, mart ayında 
102,5% ti quraǵan edi. Real is haqı dárejesiniń ózgerisin anıqlaw 
ushın bolsa tutınıw buyımları hám xızmetleriniń qunı dárejesi 
haqqında maǵlıwmat zárúr boladı. Aytayıq, qun dárejesi yanvar 
P

---

135
ayına salıstırǵanda fevralda 1,08, martta bolsa 1,2 ese artqan bolsın. 
Onday jaǵdayda jumısshınıń real is haqı fevralda 731 mıń sumdı, 
mart ayında bolsa 683 mıń sumdı quraydı. Yaǵnıy, jumısshınıń real 
is haqı yanvar ayına salıstırǵanda fevral ayında 91,3%, mart ayında 
85,3% dárejesinde boladı.
IS HAQÍNÍ BELGILEW
Isbilermenlik xızmetinde is haqınıń durıs belgileniwi mámleket 
tárepinen tártipke salınadı. Is haqını belgilew tarif sisteması jár-
deminde ámelge asırıladı. 
Tarif sisteması — mámleket regionı, tarmaqlar, óndiris túrleri, 
xızmetkerler qánigesi hám miynet sharayatlarına qarap is haqı 
dárejesin tártipke salıp turıwshı normalar jıynaǵı.
Tarif sisteması óz ishine tarif-qánige maǵlıwmatları, tarif 
stavkaları, tarif setkaları, is haqıǵa salıstırmalı qollanılıwshı hár 
túrli koefficientlerdi aladı: