U. ǴAfurov, Q. Sharipov

Óndiristiń zıyansız noqatı — bul ónim satıwdan alınǵan 
dáramatlar óndiris qárejetlerin tolıq qaplaǵan jaǵday. Bul noqatta 
payda kólemi nolge teń boladı.
Ónim kólemin óndiristiń zıyansız noqatınan artıwı — payda alıwǵa, 
tómenlewi bolsa — zıyan kóriwge alıp keledi. Óndiristiń zıyansız 
noqatın anıqlaw ushın isbilermen óziniń turaqlı hám ózgermeli 
qárejetleri kólemin biliwi kerek. Usı qárejetler mazmunı menen siz 
18-temada tanısqansız.
Zıyansız noqatın eki túrli — natural hám qun ólshemlerinde 
esaplaw múmkin. Natural ólshemdegi óndiris kóleminiń zıyansız 
noqatı tómendegi formula arqalı esaplanadı:
BEPu
FC
P AVC
=
−
Bul jerde:
BEP
u
(break-even point in units) — natural ólshemdegi óndiris-
tiń kóleminiń zıyansız noqatı;
P — ónimniń bahası;
AVC — ónim birligine tuwrı keliwshi ózgermeli qárejetler;
FC — turaqlı qárejetler.
Aytayıq, kárxanada FC — 300 000 sumdı, AVC — 320 sumdı 
quraydı. Eger ónim bahası 400 sum bolsa, kárxana tek óziniń 
qárejetlerin qaplawı ushın 3750 dana ónim islep shıǵarıwı kerek 
boladı. Ónim islep shıǵarıw hám satıw kólemin usı muǵdardan 
asırıw payda alıw ushın imkan jaratadı.
Qun ólshemindegi óndiris kóleminiń zıyansız noqatı tómendegi 
formula arqalı esaplanadı:
BEPv
TR FC
TR VC
=
×
−
7 – Isbilermenlik tiykarları, 11-klass
u

---

98
Bul jerde:
BEP
v
(break-even point in value) — qun ólshemindegi óndiris 
kóleminiń zıyansız noqatı;
TR — ónimdi satıwdan túsken túsim;
VC — turaqlı qárejetler.
Dáramat 
(TR) hám 
qárejet 
(TC), pul 
birligi
Óndiris kólemi, Q
Ulıwma qárejet
Payda
Zıyan
1 500 000
3750
Ulıwma dáramat
Zıyansız noqatı
0
Joqarıdaǵı mısal maǵlıwmatlarınan kóremiz, ónim islep shı-
ǵarıwdıń qun ólshemdegi zıyansız noqatı
BER
v
=
400 × 3750 ×
× 
300 000/(400 × 3750 – 320 × 3750) = 1 500 000 sumdı quraydı. 
BANKROTLÍQ
Eger siziń kárxanańız xızmetiniń finanslıq nátiyjeleri úzliksiz 
zıyan menen juwmaqlanatuǵın bolsa, ol jaǵdayda bankrotlıq yamasa 
ekonomikalıq jaqtan tómenlew jaǵdayı júzege keliwi múmkin. 
Kárxananı bankrot dep tabıw ushın bankrotlıq belgileri júzege keliwi 
kerek. Nızamǵa muwapıq, kárxananıń úsh ay dawamında óz qarızları 
hám májbúriy tólemler boyınsha minnetlemesin orınlay almawı onıń 
bankrotlıq belgileri dep kórsetiledi.