У. И. ҚЎЧҚоров тиббиёт институти магистратура, клиник ординатура ва

Характер хусусиятлари 
Ҳиссий 
Иродавий 
Интеллектуал 
 Таъсиротланиш 
 Экспансивлик 
 Қизишиш 
 Инертлик 
 Қувноқлик 
 Чидамлилик 
 Ҳал қила олиш 
 Мустақиллик 
 Қатъийлик 
 Интизомлилик
 Англаш 
 Топқирлик 
 Қизиқувчанлик 
 Ишонч 

---

69 
ва ваҳималиликни бартараф этиш меланхолик учун жиддий муаммо бўлиб 
ҳисобланади. Характернинг жамоада шакллантирилиши холерик типдаги 
кишиларда ўзини тута билишни ва ўзига тақидий кўз билан қарашни, 
сангвиникларда саботлиликни, флегматикларда фаолликни ривожлантириш 
учун қулай шароитлар яратади. 
Характер хусусиятларининг пайдо бўлиши, унинг табиати, ўзгариши 
мумкинлиги ёки мумкин эмаслиги психологларнинг узоқ давом этиб келаётган 
мунозаралари мавзуи бўлиб ҳисобланади. 
Характер – кўп жиҳатдан ўз-ўзини тарбиялаш натижасида
мукаммаллашади. Характерда кишининг одатлари жамланади. Характер 
одамлар фаолиятида намоён бўлади, шу билан бирга, у шу фаолиятда 
шаклланади ҳам. Агар йигит ёки қиз ўзини - ўзи танқид қилишни 
характерининг хусусияти сифатида тарбиялашга уринаётган бўлса, улар 
ўзларига танқидий нуқтаи назардан ёндошишлари керак. 
Меҳнат ва ўқиш тўғрисида гапирмаган тақдирда ҳам кунлалик турмуш, 
оиладаги ҳаёт шароитлари инсоний характерлар мактабидир. Шундай қилиб, 
кишига характер табиатан берилмаган бўлиб, уни ўзгартириш ва қайтадан 
шакллантириш мумкин. «Менинг характерим шунақа ва мен ўзими ҳеч нарса 
қила олмайман» деб баҳона қилиш психологик жиҳатдан мутлақо асоссиздир. 
Ҳар қандай киши ҳам ўз характерини барча кўринишлари учун жавобгардир, 
ҳар бир киши ўзини-ўзи тарбиялаш имконига эгадир. 
Характернинг шаклланиши. 
Кишининг характери туғма, доимий ва ўзгармайдиган нарса эмас. Бола 
онадан меҳнатсевар ёки дангаса, ростгўй ёки мунофик, ботир ёки қўрқоқ, 
интизомли ёки интизомсиз бўлиб туғилмайди. Ҳар бир одамнинг характери 
темпераменти асосида, ижтимоий муҳит таъсири билан, тарбия, амалий 
фаолият жараёнида ва киши ўз-ўзини тарбиялаш билан тараққий қилиб, 
ўзгариб боради. 
Характернинг тараққийси кишининг иродаси, ақл-идроки ва 
хиссиётларининг тараққий қилиб бориши билан мустаҳкам боғлиқдир. Шу 

---

70 
сабабли кишининг иродаси, ақл-идроки ва ҳис-туйғуларининг тараққий қилиб 
бориши ва уларнинг тарбияланиши ҳақида айтилган фикрларнинг ҳаммаси 
киши характерининг ривожланишига ҳам тегишлидир. 
Характернинг ўсишида ижтимоий муҳитнинг роли жуда катта. Кишининг 
бутун ҳаёти давомида унинг характери таркиб топишига ижтимоий муҳит, 
аввало, шу киши бирга яшаб ва ишлаб келган жамоа катта таъсир кўрсатади. 
Характернинг ўсишида тарбия ва ўз-ўзини тарбиялаш асосий ва етакчи роль 
ўйнайди. Ўсиб келаётган ёш авлоднинг характери аввало оилада ва мактабда 
тарбияланади. Болаларнинг характерини тарбиялашда катта, масъулиятли 
вазифа ота-оналар, ўкитувчилар, болалар боғчалари тарбиячилари зиммасига 
тушади. 
Характернинг шаклланишида жамоанинг роли беқиёс бўлиб, киши 
оилада, мактабда, корхонада, муҳитда ҳаёт кечиради ва тарбияланиб, 
характери мукаммаллашади. Жамоа – шахс билан жамият ўртасидаги 
боғловчи звено сифатида одамнинг фаолиятини керақли ижобий 
хислатларини ривожлантиради. 
Киши характери ўз-ўзини тарбиялашнинг ҳам махсулидир. Шу сабабли 
ҳар бир киши маълум ёшдан бошлаб ўз характери ва унинг айрим сифатлари 
учун жавобгар ҳамдир. Шу билан бир вақтда киши ўз характерида салбий 
томонларни ўзи тан олиши, камчиликларни ўзи тарбиялаши лозим. Ўз 
характерини тарбиялашда киши аввало яхши фазилатларни, яхши идеалини 
ўзида тарбиялаши керак. 

---

71