U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

 
 
SMTP - Simple Mail Transfer Protocol 
Haqiqiy pochta o‘tkazmasi xabarlarni uzatish agentlari (MTA) 
orqali amalga oshiriladi. Pochta xabarini yuborish uchun tizimda 
MTA mijozi bo‘lishi kerak va pochtani olish uchun tizimda MTA 
serveri bo‘lishi kerak. MTA mijozi va Internetdagi serverni 
belgilaydigan rasmiy protokol SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) 
- oddiy pochta uzatish protokoli deb nomlanadi. Yuqorida aytib 
o‘tganimizdek, eng ko‘p tarqalgan vaziyatda (to‘rtinchi senariy) MTA 
mijozlariga xizmat ko‘rsatuvchi ikkita juft dastur ishlatiladi. 7.15- 
rasmda ushbu senariyda SMTP protokoli oralig‘i ko‘rsatilgan. 
7.15- rasm. SMTP oralig‘i 
SMTP ikki marta, yuboruvchi va jo‘natuvchining pochta 
serverlari o‘rtasida va ikkala pochta serverlari o‘rtasida ishlatiladi. 
Pochta serveri va qabul qiluvchi o‘rtasida boshqa protokol talab 
qilinadi. SMTP oddiygina buyruqlar va javoblar qanday qilib u yoki 
bu foydalanuvchiga yuborilishini belgilaydi. Har bir tarmoq joriy etish 
uchun dasturiy paketni erkin tanlaydi.
POP va IMAP 
Hozirda xabarlarga kirishning ikkita protokoli mavjud: Post 
Office Protocol version 3 (POP3) va Internet Mail Access Protocol, 
version 4 (IMAP4 - Internet-pochtaga kirish protokoli, 4-versiya). 
Aziza
Bobur
Internet 
Mail Server
Mail Server
LAN 
yoki 
WAN 
LAN 
yoki 
WAN 

---

251 
7.16- rasmda ushbu ikkita protokolning eng keng tarqalgan 
vaziyatdagi holati ko‘rsatilgan (to‘rtinchi senariy). 
7.16- rasm. POP3 va IMAP4 
Post Office Protocol, version 3 – POP3 
Post Office Protocol, version 3 (POP3) sodda va cheklangan. 
Mijoz POP3 dasturi qabul qiluvchining kompyuteriga o‘rnatiladi; 
server POP3 dasturi pochta serveriga o‘rnatilgan. Foydalanuvchi o‘z 
elektron pochtasini pochta serveridagi pochta qutisidan yuklab olishi 
kerak bo‘lganda mijoz dasturining pochtaga kirishi orqali jarayon 
boshlanadi. Mijoz TCP 110 portidagi serverga ulanishni ochadi. Keyin 
pochta qutisiga kirish uchun foydalanuvchi nomi va parolini yuboradi. 
Keyin foydalanuvchi pochta xabarlarini ketma-ket ro‘yxatlashi va 
foydalanishi mumkin. 7.17- rasmda POP3 dan foydalanib pochta 
xabarlarini yuklab olish misoli keltirilgan. 
Mail Server 
Mail Server 
Internet 
LAN/WAN 
LAN/WAN 
/ 
Aziza
Bobur

---

252 
7.17- rasm. POP3 protokolimisoli 
POP3 ikkita rejimga ega: o‘chirish va saqlash rejimlari. Ochirish 
rejimida, har bir qabul qilishdan so‘ng, pochta qutisidan xabar 
o‘chiriladi. Saqlash rejimida pochta (xabar) qabul qilinganidan keyin 
pochta qutisida qoladi. O‘chirish rejimi odatda foydalanuvchi doimiy 
kompyuterida ishlayotganda foydalaniladi va o‘qigan yoki javob 
bergandan so‘ng qabul qilingan xabarlarni saqlash va tartiblashi 
mumkin. 
Odatda, foydalanuvchipochtasigaasosiykompyuteridan (masalan, 
noutbuk) uzoqdakirganda, saqlashrejimidanfoydalaniladi. Pochta 
o‘qiladi, lekin keyinchalik uni olish va tashkillashtirish uchun tizimda 
saqlanadi.