U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Linux Proc fayl tizimi. Proc fayl tizimi ma’lumotlarni 
saqlamaydi; buni o‘rniga ularning ichidagilari talab bo‘yicha, 
kiritish/chiqarishga foydalanuvchi so‘roviga muvofiq hisoblab 
chiqiladi. Proc tizimi katalog va uning ichida joylashgan fayllar 
tuzilmalarini amalga oshiradi; keyin u o‘zining ichidagi har bir 
katalog va fayl uchun yagona va saqlanadigan inode raqamini 
belgilaydi. U bu inode raqamini identifikatsiya uchun ishlatadi, ya’ni 
foydalanuvchi faylning aniq inode ga murojaat qilganda yoki 
katalogning aniq inode da izlashni bajarishga uringanda qanday amal 
zarurligini belgilaydi. Ma’lumotlar shu fayllarning birortasida 
o‘qilganida proc tizimi tegishli axborotni yig‘adi, uni matn shakliga 
aylantiradi va tegishli jarayonning o‘qish buferiga joylashtiradi.
Linux da kiritish/chiqarish
Qurilmalarga yo‘naltirilgan Linux fayllar tizimi disk xotirasiga 
ikki kesh yordamida kiradi:
 ma’lumotlar virtual xotira tizimi bilan birlashgan sahifalar 
keshida saqlanadi; 
 metama’lumotlar bufer keshida saqlanadi, shu bilan birga har 
bir kesh diskning bloki bilan indekslanadi. 
Linux qurilmalarni quyidagi uchta sinflarga ajratadi: 
 
blokli qurilmalar – to‘la mustaqil, ma’lumotlar o‘zgarmas 
kattalikdagi bloklardan ixtiyoriy foydalanishga ruxsat beradi;

---

359 
 
belgili 
qurilmalar 
– ular qatoriga barcha boshqa 
qurilmalarning aksariyat qismi kiradi; ular oddiy faylarning 
funksionalligini qo‘llab-quvvatlashi shart emas; 
 
tarmoq qurilmalari – yadro tarmoq tizimi bilan o‘zaro harakat 
qiladi.
Linuxda qurilmalar drayverlari modulli tuzilishi 9.6- rasmda 
ko‘rsatilgan.
9.6- rasm. Qurilmalar drayverlarining modulli tuzilishi 
Blokli qurilmalar tizimdagi barcha disk qurilmalariga asosiy 
interfeysni ta’minlaydi. Blokli bufer keshi ikki maqsadda xizmat 
qiladi: 
 
faol kiritish/chiqarish uchun bufer keshi sifatida; 
 
tugallangan kiritish/chiqarish uchun kesh sifatida. 
So‘rovlar menejeri blokli qurilmaning drayveri yordamida bufer 
tarkibini o‘qish va yozishni boshqaradi.
Belgili 
qurilmaning 
drayveri 
o‘zgarmas 
bloklarning 
ma’lumotlaridan ixtiyoriy foydalanishni qo‘llab-quvvatlamaydi. 
Belgili qurilmaning drayveri turli talab qilinayotgan kiritish/chiqarish 
amallarni bajaradigan funksiyalar to‘plamini ro‘yhatdan o‘tkazadi. 
Yadro belgili qurilmadan faylni o‘qish yoki yozish so‘roviga deyarli 
Fayllar 
tizimi 
Blokli 
qurilmaning 
fayli 
Bufer keshi 
So‘rovlar menejeri 
SCSI menejeri 
SCSI-qurilmalari 
drayveri 
Blokli 
qurilmani 
drayveri
Belgili 
qurilmaning 
fayli 
файли 
Tarmoq 
soketi 
Protokol 
drayveri 
TTY 
drayveri 
Tarmoq 
qurilmasi 
drayveri 
Belgili 
qurilmaning 
drayveri 
Qatorli 
ifodalash 
Foydalanuvchi dasturi 

---

360 
xech qanday oldindan ishlov berishni amalga oshirmaydi, lekin oddiy 
so‘rovni qurilmaning drayveriga uzatadi. Bundan asosiy mustasno – 
bu terminal qurilmalardan (TTY) foydalanishni almalga oshiruvchi 
belgili qurilmalar drayverlarining alohida to‘plami; ular uchun yadro 
standart interfeysni qo‘llab-quvvatlaydi.