U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Ethernet tarmoqlari 
Ethernet (IEEE 802.3) eng keng tarqalgan tarmoqni tashkil etish 
usuli. Ethernet tarmoqlarining asoschisi Robert Metcalfe (R. Metcalfe 
1973). Keyinchalik u tarmoq texnologiyalari sohasidagi eng mashhur 
kompaniyalardan biri bo‘lgan 3COM kompaniyasiga asos soldi. 
Ethernet-ning asosiy g‘oyalari har bir tarmoq kompyuteriga 
biriktirilgan va tarmoqlarda paketlarning resurslari va qabul 
qiluvchilarni aniqlash uchun ishlatiladigan koaksial kabel (BNC) va 
48 bitli manzil (MAC manzil) dan foydalanishdir. Dastlab Ethernet 
tezligi 3 Mbit/s gacha bo‘lgan. Hozirgi vaqtda u 100 Gbit/s gacha 
oshirildi (Gigabit Ethernet).
TCP/IP modeli 
TCP/IP protokoli har bir xostning (kompyuterning) IP-
manzillaridan foydalanishga asoslangan: a,b,c,d (barcha to‘rt raqamlar 

---

223 
0 dan 255 gacha oraliqda) va tarmoq orqali xabarda qabul qiluvchi 
manzili va paket raqamini o‘z ichiga olgan belgilangan o‘lchamdagi 
paketlarni yo‘naltirishni ta’minlaydi. TCP/IP protokoli tarmoq 
paketlarini tashishni ta’minlaydi, xabar jo‘natuvchi tomonidan 
paketlarga bo‘linadi va xabar qabul qiluvchi tomonidan paketlardan 
yig‘iladi. IP manzil kompyuter foydalanuvchisiga Internet provayder 
tomonidan doimiy ravishda belgilanishi (statik) mumkin, yoki, 
Internetga kirishda dinamik (har safar har xil) ravishda tayinlanishi 
mumkin. TCP/IP uchun eng keng tarqalgan zamonaviy nom Internet 
protokol to‘plami (Internet Protocol Suite) hisoblanadi. TCP/IP 
stekida 4 ta pog‘ona belgilangan.  
TCP/IP stekining amaliy pog‘onasi OSI modelining eng yuqori 
uchta pog‘onasiga mos keladi: amaliy, taqdimot va seans. Tizim 
tomonidan taqdim etilgan xizmatlarni foydalanuvchi dasturlari bilan 
birlashtiradi. Turli mamlakatlar va tashkilotlarning tarmoqlarida ko‘p 
yillar davomida ishlatilgan TCP/IP stek ko‘plab protokollar va amaliy 
pog‘onadagi xizmatlarni o‘z ichiga olgan. Bularga FTP, telnet, SMTP, 
HTTP va boshqalar kiradi. 
TCP/IP stekining transport pog‘onasi yuqori pog‘onaga ikki 
turdagi xizmatni ko‘rsatishi mumkin:
 
kafolatlangan yetkazib berish, TCP (Transmission Control 
Protocol) protokoli tomonidan ta’minlanadi; 
 
imkon darajasida yetkazib berish (ya’ni, yetkazib berish 
kafolatlanmagan), yoki maksimal kuch bilan, UDP (User Datagram 
Protocol) protokoli bilan ta’minlanadi. 
TCP protokoli ma’lumotlarning ishonchli uzatilishini ta’minlash 
uchun mantiqiy aloqani o‘rnatishni ta’minlaydi, bu unga paketlarni 
raqamlash, qabul qilib olinganligini tasdiqlash, yo‘qotilgan taqdirda 
qayta uzatishni tashkil etish, dublikatlarni tan olish va yo‘q qilish, 
paketlarni ular joylashgan tartibda amaliy pog‘onaga yetkazish 
imkonini beradi. Ushbu protokol, yuboruvchi va qabul qiluvchi 
kompyuterlarining obyektlariga, ma’lumotlarni ikki tomonlama 
(dupleks) almashish imkonini beradi. TCP kompyuterlardan birida 
hosil bo‘lgan bayt oqimini tarmoq tarkibiga kiradigan boshqa 
kompyuterga xatosiz yetkazish imkonini beradi. TCP baytlar oqimini 
bo‘laklarga ajratadi va ularni ishlov beriladigan pog‘onaga o‘tkazadi. 

---

224 
Ushbu bo‘laklar belgilangan joyga yetkazilgandan so‘ng, TCP yana 
ularni doimiy ravishda baytlar oqimiga to‘playdi.
Ushbu darajadagi ikkinchi protokol - UDP - bu eng oddiy 
datagrammali protokol bo‘lib, ma’lumotlar ishonchli almashinuvi 
vazifasi umuman qo‘yilmagan yoki yuqori pog‘onada - amaliy 
pog‘ona yoki foydalanuvchi ilovalari yordamida hal qilinadigan 
hollarda undan foydalaniladi.
TCP va UDP protokollarini amalga oshiradigan dastur 
modullari, amaliy pog‘ona protokoli modullari kabi, xostlarga 
o‘rnatiladi.
6.6- rasm. TCP/IP modeli 
Tarmoq pog‘onasi, shuningdek Internet pog‘onasi deb ham 
ataladi, bu butun TCP/IP arxitekturasining asosi hisoblanadi. Aynan 
shu pog‘ona funksiyalari OSI modelining tarmoq pog‘onasiga to‘g‘ri 
keladi, ko‘pgina birlashgan tarmoqlarda paketlarning harakatlanishini 
ta’minlaydi. Tarmoq pog‘onasining asosiy protokoli bu IP (Internet 
Protocol). Uning vazifasi paketni tarmoqlar o‘rtasida tarqatishdir. 
TCP/IP tarmoq pog‘onasi ko‘pincha IP ga nisbatan yordamchi 
funksiyalarni bajaradigan protokollarni o‘z ichiga oladi. Avvalo, bu 
tarmoq topologiyasini o‘rganadigan, marshrutlarni aniqlaydigan va 
marshrutlash jadvallarini tuzadigan RIP, OSPF, IS-IS va BGP 
marshrutlash protokollari, ular asosida IP protokoli paketlarni to‘g‘ri 
yo‘nalishda harakatlantiradi. Xuddi shu sababga ko‘ra tarmoq 
Ma’lumot 
Segment 
Paket
Bitlar va
kadrlar 
Amaliy 
Tarmoq 
Transport
Tarmoq
interfeysi 
4 
3 
2 
1 

---

225 
pog‘onasiga yana ikkita protokollar tayinlanishi mumkin: ICMP 
(Internet Control Message Protocol) bu marshrutizator paketni uzatish 
paytida yuz bergan xatoliklar to‘g‘risida resursga ma’lumot uzatish 
uchun mo‘ljallangan va IGMP (Internet Group Management Protocol) 
esa bir vaqtning o‘zida bir nechta manzilga paketlarni yo‘naltirish 
uchun ishlatiladi.
OSI modelining pastki pog‘onalari (kanal va fizik) uzatuvchi 
vositaga kirish, kadrlarni shakllantirish va elektr signallari darajalarini 
muvofiqlashtirish, kodlash, 
sinxronizatsiya 
va 
ba’zi 
boshqa 
funksiyalarni amalga oshiradi. TCP/IP stekining pastki pog‘onasida 
vazifa ancha sodda - u faqat tarmoq tarkibiga kiritilgan tarmoq 
texnologiyalari bilan o‘zaro aloqani tashkil qilish uchun javobgardir.