У шбу услуб ий курсатма Тузувчилар

O`ZGARUVCHAN TOK ZANJIRIDA ELEKTR ENERGIYASI ISTE'MOLCHILARINI KETMA-KET ULASH

1. 
   Ishdan ko`zda tutilgan maqsad
   

1. Kirxgofning ikkinchi qonunini o`zgaruvchan tok zanjiri uchun tatbiq qilishni o`rganish.
2. O`zgaruvchan tok zanjirining to`la qarshiligi Z ni, shuningdek uning tashkil etuvchilari–aktiv qarshilik R va reaktiv qarshilik X ni aniqlashni o`rganish.
3. Zanjirning parametrlari–aktiv qarshilik R, induktiv qarshilik L va sig`im C ni aniqlashni o`rganish.
4. Zanjirning parametrlariga qarab tok va kuchlanish turli fazaviy siljish burchaklariga ega bo`lishini, otsillograf yordamida ko`rib ishonch hosil qilish.

2.Tajriba ishini tushuntirish

Bu ishda o`zgaruvchan tok zanjirida iste'molchilarni ketma-ket ulashning quyidagi hollari o`rganiladi:
a) yuklama ikkita aktiv qarshilikdan iborat (R₁ va R₂ reostatlar)
b) aktiv va induktiv qarshilik–reostat R₁ va induktiv g`altak L dan iborat.
c) yuklama aktiv va sig`im qarshiligi–reostat R₁ va kondensator C dan iborat.
O`zgaruvchan tok zanjiriga elektr energiyasi iste'molchilari ulanganda Om
qonuni quyidagicha ifodalanadi:

bu yerda I va U-tok va kuchlanishning ta'sir qiymati.
Z- zanjirning to`la qarshiligi, om ;
R-aktiv qarshilik, om ;
X<sub>L</sub>-induktiv qarshilik, om ;
X<sub>C</sub>-sig`im qarshilik, om ;

bu yerda L-induktivlik, gn;
C-sig`im, mkf;
-o`zgaruvchan tok burchak chastotasi sek^–1, f-tarmoqdagi o`zgaruvchan tok chastotasi, gs. Bunday zanjirda iste'mol qilinayotgan aktiv quvvat quyidagiga teng:
P = U I cos 
bu yerda cos -quvvat koeffitsiyenti.
 -tok va kuchlanish orasidagi fazaviy siljish burchagi.
Umuman o`zgaruvchan tok tarmog`iga ulangan elektr zanjiri turli xarakterli parametrlarga ega (induktivlik, sig`im yoki aktiv qarshilik), u holda (Kirxgofning 2-qonuniga ko`ra) zanjirning qismlaridagi kuchlanishlar tushuvining algebraik yig`indisi, o`zgarmas tok zanjiridagi kabi manbaning kuchlanishiga teng bo`lmay balki undan katta bo`ladi. O`zgaruvchan tok zanjiri uchastkalarida kuchlanish tushuvi vektorlarining geometrik yig`indisi tarmoq kuchlanishiga teng bo`ladi.

Kirxgof 2-qonunining o`zgaruvchan tok zanjiri uchun tatbiq etilish xususiyati shu bilan farq qiladi. Faqat aktiv yuklamada Kirxgofning 2-qonunini xuddi o`zgarmas tok zanjiridagi kabi tatbiq etiladi.

3. Ishni bajarish tartibi

1. Kompyuterda “Elektronics Workbench” dasturiy paketi ishga tushuriladi.

2. Aktiv qarshiliklar (reostatlar) R₁ va R₂ dan iborat bo`lgan 3.1-rasmdagi sxema yig`iladi.

3.1-rasm.

3

. O`qituvchi ko`rsatgan kuchlanish qiymatida tegishli o`lchash natijalari 3.1-jadvalga yoziladi. Kuchlanish U<sub>1</sub> va U<sub>2</sub> lar algebraik yig`indisining, tarmoq kuchlanishi U_T ga teng ekanligiga ishonch hosil qilinadi.
3.2-rasm.
4. Tok va kuchlanishning otsillogrammasi kalkaga ko`chiziladi.
5. 3.2-rasmdagi sxema yig’iladi. Buning uchun 3.1-rasmda yig`ilgan sxemadagi 2-reostat induktiv g`altak L bilan almashtiriladi.

6. 3-va 5–bo`limlar bajarilgandan so`ng U₁ va U₂ kuchlanishlarning algebraik yig`indisi, tarmoq kuchlanishi U_T dan katta ekanligiga ishonch hosil qilinadi.

7. 3.3-rasmdagi sxema yig’iladi. Buning uchun 3.2-rasmda yig`ilgan sxemadagi induktiv g`altak C sig`imli kondensator bilan almashtiriladi.
8. 3-va 7-bo`limlarni bajargandan so`ng U₁ va U_kon kuchlanishlarining algebraik yig`indisi, tarmoq kuchlanishi U_T dan katta ekanligiga ishonch hosil qilinadi.
9. Tok va kuchlanishning vektor diagrammalari va ular bilan yonma-yon tegishli otsillogrammalari quriladi.

3.3-rasm

10. 3.1-jadvaldagi barcha hisoblashlarni bajargandan so`ng, zanjirning parametrlarini aniqlashga o`tiladi.
11. O`zgaruvchan tok zanjirida Om va Kirxgof ikkinchi qonunlarining tatbiq etilish xususiyatlari, shuningdek tok va kuchlanish orasidagi fazaviy siljish burchagiga zanjir parametrlarining ta'siri haqida xulosa beriladi.
3.1–jadval

O’lchashlar