U yu. O„roqov

 
Nazorat uchun savollar 
1. Davlat xaridlari sohasini davlat tomonidan tartibga solishning asosiy 
maqsadlari nimalardan iborat? 
2. O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining xarid tizimida 
qanday vakolatlari mavjud? 

---

117 
 
3. O‗zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi davlat xaridlari sohasida 
qanday vakolatlari mavjud? 
4. Qaysi organ davlat xaridlari sohasidagi vakolatli organ hisoblanadi? 
5. Davlat xaridlari sohasidagi vakolatli organ qanday funksiyalarni 
bajaradi? 
6. Xarid tizimida qonunniylik ustidan davlat nazoratini qaysi 
tashkilotlar o‗z vakolatlari doirasida amalga oshiradi? 
7. Xarid tizimida jamoatchilik nazoratini kimlar amalga oshiradi? 
8. Davlat xaridlari sohasidagi shikoyatlarni ko‗rib chiqish bo‗yicha 
komissiya shikoyatni qabul qilib olganda qancha vaqt ichida u haqda 
davlat buyurtmachisini xabardor qiladi? 
9. Ishtirokchining shikoyati asosli deb topilgan taqdirda, shikoyatlarni 
ko‗rib chiqish bo‗yicha komissiya qanday choralarni ko‗radi? 
10. 
Davlat xaridlari to‗g‗risidagi qonunchilikni buzganlik uchun 
qanday ma‘muriy javobgarlik choralari belgilangan? 
118 
 
12-BOB. DAVLAT XARIDLARI TIZIMINI 
TAKOMILLASHTIRISH YO„NALISHLARI 
12.1. Davlat xaridlari tizimini takomillashtirishning zaruriyati 
Davlat byudjeti xarajatlarining kattagina qismi davlat xaridlari orqali 
amalga oshiriladi. Bu byudjet muvozanatini saqlashga bevosita ta‘sir 
qiladi. Binobarin, davlat xaridlari miqdorini eng maqbul darajada saqlab 
turish asosida zarur samaradorlikka erishiladi. 
Zamonaviy sharoitda, byudjet mablag‗larining maqsadli sarflanishini 
ta‘minlash, hamda korxona, tashkilotlarning diversifikatsiyalashuvida va 
rivojlanishida keng raqobatni yaratish va ularni rivojlantirish maqsadida 
davlat xaridlarining yanada mukammal, ochiq va shaffof, savdo 
ishtirokchilarining yuqori darajadagi raqobatini va ularning teng ishtirokini 
ta‘minlaydigan, takomillashgan davlat xaridlari shakllarini joriy etish 
orqali zamonaviy xarid mexanizmi yo‗lga qo‗yilishi va rivojlantirilishi 
dolzarb masalalardan biri bo‗lib hisoblanadi. 
Davlat moliyasini boshqarishda byudjet mablag‗laridan samarali 
foydalanishni ta‘minlash, davlat ehtiyojlari uchun zarur bo‗lgan tovar va 
xizmatlarni etkazib berishda tadbirkorlik sub‘ektlarining keng ishtirokini 
yanada rivojlantirish hamda davlat xaridlarini amalga oshirish jarayonida 
raqobat va shaffoflikni yanada kuchaytirish mamlakatimizda davlat 
xaridlari tizimini takomillashuvini talab qiladi. 
Mamlakatimizda 
davlat 
xaridi 
tizimini 
izchillik 
bilan 
takomillashtirish yo‗nalishida keng ko‗lamli ishlar olib borilmoqda. 
Buning uchun zarur bo‗lgan huquqiy-tashkiliy poydevor yaratilgan.
Yaqin kungacha davlat xaridlari sohasi 30 dan ortiq normativ-
huquqiy hujjatlar bilan tartibga solinardi, bunda yaxlit tizim mavjud emas 
edi. 
Buning oqibatida esa ba‘zan huquqiy jihatdan bir-birini rad etuvchi 
holatlar ham vujudga kelgan. Ayrim holatlarda esa takrorlovchi tartib-
taomillar korruptsiyaga sharoit yaratgan va ko‗p vaqt yo‗qotishga sabab 
bo‗lgan.
Bu kabi muammolarning oldini olish, davlat xaridlarini tartibga 
soluvchi yagona va yaxlit normativ-huquqiy bazani shakllantirish hamda 
uni bir xilda qo‗llash maqsadida 2021 yil 22 aprelda «Davlat xaridlari 
to‗g‗risida»gi yangi tahrirdagi O‗zbekiston Respublikasi Qonuni qabul 
qilindi. Ushbu Qonun davlat xaridlari ochiqligi va shaffofligini hamda bu 
sohada tadbirkorlarning raqobatlashuvini ta‘minlamoqda, davlat byudjeti, 

---

119 
 
markazlashtirilgan manbalar va davlat ulushiga ega bo‗lgan korxonalar 
mablag‗laridan samarali foydalanishga imkon yaratmoqda.
Shu bilan birga, davlat xaridlari bo‗yicha tender va tanlov savdolarini 
elektron tarzda o‗tkazish to‗g‗risidagi Nizom, Tovar (ish, xizmat)larni 
to‗g‗ridan-to‗g‗ri va soddalashtirilgan usulda xarid qilish to‗g‗risidagi 
Nizomlarni ishlab chiqish, davlat xaridlari bo‗yicha boshqa qonunosti 
hujjatlarni unifikatsiyalash ham muhim masalalardan sanaladi.
O‗zbekiston Respublikasida davlat xaridini tashkil etishning yaqin 
kelajakdagi asosiy istiqbolli yo‗nalishi bu – internet va zamonoviy 
texnologiyalarga asoslangan elektron xarid hisoblanadi. Jahon banki va 
boshqa xalqaro tashkilot mutaxassislari davlat xaridini elektron tarzda 
tashkil etish loyihalari buyicha rivojlangan va rivojlanayotgan 
mamlakatlarning tajribalari haqida ma‘lumotlarni to‗plab, uni 
tizimlashtirmoqdalar. 
Davlat xaridini elektron tarzda tashkil etish va uni rivojlantirish, 
dunyo miqiyosida savdoni elektron tarzda tashkil etish an‘anasining tabiiy 
davomi hisoblanadi.
Zamonoviy tarmoq texnologiyalaridan davlat xaridini tashkil etishda 
foydalanish, xaridni qog‗ozli hujjat aylanmasiga asoslangan an‘anaviy 
tarzda tashkil etishga nisbatan bir-qancha yutuqlarga ega. Tanlov 
hujjatlarini ―qog‗ozli‖ tashkil etish, tanlov haqida matbuotda e‘lon nashr 
etish, tovar etkazib beruvchilar bilan muloqot, tanlovga ishtirok etish 
uchun arizalarni to‗plash kabi texnologiyalarni ideal tarzda tashkil 
etilganda ham, ushbu jarayon davlat buyurtmachisidan ancha kuch va vaqt 
talab etadi. Agar hujjatlarga tuzatish va aniqlik kiritish talab etilsa, unda 
barcha jarayonlarni deyarli boshdan qayta boshlash kerak bo‗ladi. 
An‘anaviy usulda xaridni tashkil etishda tovar va xizmatlar etkazib 
beruvchilarga ham ancha noqulayliklar mavjud, masalan, tanlov haqida 
ma‘lumot topish, hujjatlar to‗lamini sotib olish, uni aniqlashtirish va
to‗ldirish, arizalarni taqdim etish zarur. 
Internet-texnologiyalarni joriy etish, savdoni o‗tkazishga tayyorgalik 
jarayonlarini va tanlov savdolarini samaradorligini sezilarli darajada 
oshiradi, tanlovga ishtirok etishni soddalashtirish va uning shaffofligini 
oshirish hisobiga tovar va xizmatlar etkazib beruvchilar sonini ortishiga 
olib keladi. Davlat buyurtmasini joylashtirish bo‗yicha savdolarga 
mamlakatning chekka hududlaridagi kichik va o‗rta korxonlar ham ishtirok 
etish imkoniyati oshadi. Natijada raqobat kuchayib, ancha foydali takliflar 
yuzaga chiqadi. 
120 
 
Jahon banki dunyodagi yirik xalqaro moliya instituti sifatida, 
bugungi kunda ko‗plab rivojlanayotgan mamlakatlarga davlat xaridini 
tashkil etishda elektron savdolar tizimini joriy etish bo‗yicha 
ko‗maklashmoqda. Mazkur yordam maslahat shaklida bo‗lib, uning 
yo‗nalishlarini ko‗rish mumkin.