Учебное пособие для студентов старших курсов
ЎрГ!1Ч1 уэунллги ИНГЛИЗ
Саломов.Ғ Tarjima nazariyasi асослари
|
ИНГЛИЗ |
&21 |
139 |
30 |
0 |
1 |
|
1,22 |
|
немис |
420 |
з:2 |
121 |
41 |
8 |
— |
1,7-1 |
|
РУС |
325 |
238- |
237 |
121 |
19 |
6 |
2,21 |
Ҳердан келтирган статистика шундан далолат берадики, рус сўзларига қараганда инглизча сўзлар икки марта, иемисча сўзлар эса бир ярим марта қисқадир1,
Литвалик шонр-таржнмон Антанас Венцлованннг кузатнши-ча, кўп қўлланиладнган аксарнят русча сўзлар шулда?! литва сўзларига қараганда қисқа, бас, эквиметриявнй таржнма, яъпи вазн мувофяцлиги даражасида ўгириш амри маҳол, деган хулосага келади, у.
|
Рус тилида |
Лятвл тилида |
|
л ну уч;[ЛЛ |
|
Вўпшлзр сояи |
13,"ғ;:илар сони |
г,у™.мр ««».., |
|
|
день (!) ночь (1) час (1) весна (2) лето (2) жнзнь (1) петь (1) |
сИепа (3) пакИз (2) уа-ап1!-! (3) рауаяач15 (4) уазага (3) <Цуеа1[паз (4) йаипиоИ (4) |
куи (1) тун (1) соат (2) баҳор (2) БЗ (1) ҳаёт (2) куйлайо;^ (3) |
1.-3—1 1-2-1 1-3-2 2-4—2 2—3—1 1—^—2 1—4-3 9—23—12 |
Грузинча сўзлар ҳам инглиз сўзларига нисбатан аксарият уч-тўрт баравар узунлик қилади. Тиллар аро бундай тафовутдан
1 0. Н е г (1 а п. Ъап£иа£е аз с(ю]се апй сЬаасе. Огопп^п^еп, 1956, 62-жадвал.
164
ғрузин мутахассислари тегишли хулоса чиқарганлар. Чунончи, 1874 йилдаёқ «Қирол Лир» трагедиясини ўгириш вақтида Илья Чавчағадзе билан Иван Мачабели инглизча 10 ҳижоли пента-метр ўрнига 14 ҳижоли шеърий ваз-нни танлаган эдилар. Уша даврдан бошлаб Грузияда шеърий драмалар 14 ҳижоли вазнда • таржима қилинадиган бўлган. Чунончи, Мачабели таржнмаси-да: «Ҳамлет» (1886), «бтелло» "(1888), «Ричард III» (1893) бунга далил бўла олади.
«Ритмпк жиҳатдан уюшган нутқда сўзларнинг оҳангдош бўлиб тизилиб келиши қофия деб аталади» '
Аел нусхадагп пккп қосЬнядош сўзга таржнмада худди шундай қофкядош сўзнинг мос тушиши, ўша сўзларга улар билан бирикиб келадиган бўлак сўзларнинг маъно томокдан айнан тўгри келиши амри маҳол.
Одатда, бундай мос келншлик ҳолларини яқин тиллардан таржима қилганда кузатиш мумкин. Шу бнлан бирга, тиллар орасида қардошлик тарафидан яқинлик бўлмаса-да, миллий маданиятлари ва адабий-тарихий анъаналарида муштараклик, адабий ҳамкорлик, ҳамдўстлик ўрнатилган халқлар яратган шеърий обидаларда ҳам ҳамқофиялик ҳоллари кўзга ташланади.
Генетик қардошлик тарафидан бир-биридан узоқ тилларда ҳам асл нусха қофияларинниг маъносини берса бўлади, лекин, турган гап, булар бошқа-бошқа лексик-фразеологик-стилистик воситалар орқали амалга оширилади.
А. Н. Колмогоровнииг ҳисоб-китобига қараганда, 50 та русча сўздан, ўрта ҳисобда, 6 та қофиядош жуфт сўз чиқади. Пьер Гиронинг кузатишича, 50 та французча сўзга 9 та қофиядош жуфтлик тўгри келади. 100 таси такрорланмайдиган 200 та сўздан иборат французча матнда эса бу лисоний материалдан 37 та қофня ясаш мумкин.
Қофия шеърда бир қанча вазифаларни бажаради:
а) маъно функиняси — қофпядош сўзлараро (шу билан
бирга, мисралар орасида) маъно алоқасини ўрнатади;
б) р итм икавий функция;
в) э вф о никав ий функция.
Қофия, аслини олганда, жўровозлик, жарангдорлик демак-дир. У шеърнинг композицион томондан энг муҳим бўлган нуқтаскдан жой олади, натижада маъно ритмикавий хоссаларга эга бўлади.
Бу уч функция ҳар бир шоирнинг қофиялаш системасига хос бўлиб, ўзаро бир-бири билан чирмашиб кетади. Айрим шоирлар жарангдор қофияларга кўпроқ мойил бўлади, бунда қофиялар-нинг эзфоникааий хоссаси зўрайиб кўринади. Бошқалари қофия-нинг маънодорлиги тарафига эътиборни кучайтиради. Ва ҳока-зо. Қофиялаш нормаси замонлар ўтиши билан ўзгариб боради.
Луғавий бирликлар (сўзлар) сони м^ллий тил луғат бойли-
1 Иззат Султон. Адабиёт назарияси. Тошкент, 1980, 333-бет.
165
гининг миқдорий томонини ташкил этади, тилда маъно нозик»-ликларини бериш имконияти шунга боғлиқ. Пьер Гиронинг ҳисобига кўра, инглиз тилига қараганда баъзи синтетик л^соний афзалликларга эга бўлган француз тилида бир ярим миллионга лқин қофиявий комбинациялар мавжуд. «Бу миқдор,— деб ёзади П. Гиро,— агар биз грамматик қофияларки рад этсак, 650000 тага қисқаради; агар тўлиқ қофиялар изласак,' 100000 тага келади; башарти, ҳам тўлиқ, ҳам айни вақтда грамматик томондан бир турга мансуб бўлмаганларини сараласак, 40000 та-га қисқаради... Уз-ўзидан маълумки, маъно вазифалари ва, айниқса, контекст талаби бу 40000 та қофияни бир сиқимга келтириб қўяди. Узимизга маълум бўлган отвге-зотвге, Гипёв-гез-гепёвгез типидаги чинакам яхши қофияларгина қолади, холос. Лекин бундай қофиялар шунчалик камки, улар аллақа-чонлардан буён барчага маълум ва ишлатилавериб сийқаси чиқиб кетган»1.
Мутахассисларнинг кузатишига қараганда, аналитик инглиз тилининг қофиявий луғатида 400 га яқин барқарор қ о ф и я ҳосил қилувчи группалар, яъни бир хил тугайдиган сўзлар туркуми мавжуд. Француз тилида 600 га яқин шундай группа бор. Ҳарбир сўз фақат ўз туркумидаги ўзга сўзлар билан қофияга киришади, бошқа туркум сўзларн билан қофня-ланмайди. Итальян, рус, чех ва немис тилларида эса бошқа туркум сўзлари билан ҳам ўзаро қофия ҳосил бўлавер-ар экан.
Итальян шоири аге (атаге) юзасидан мингта қофия ҳосил қилади. Ииглиз шоири эса, агар у ҳар қанча устаси фаранг бўлса-да, дейди Иржи Левьш, 1оуе сўзига учтадан ортиқ қофия-дош сўз ўйлаб тополмайди, шундай қилиб, у муҳаббат каломига ўз тилидан жараигдор қофиялар топишдан маҳрум.
Чехларда кепг тарқалган 1азка-разка (муҳаббат — лепта) қофияси чех тилида муҳаббатнинг алоқа, иттифоқ маъноспга эга эканлигини намойиш этади. Итальянча атаге-сиоге (муҳаб-бат-юрак) юракни муҳаббат тимсоли сифатида тасвирлайди, инглизча 1оуе-с1о\е (муҳаббат — каптар) эса мазкур қушларпинг ўзаро «севги шавқи»га ишора қилса, \уотв-1отв (оғуш — гўр) эса кенг тарқалган туғилиш-ўлиш антитезасини ифодалайди. Кўпин-ча тил ўз луғати структураси хусусиятларига кўра ҳам бир қан-ча бадиий восита типлари учун қулайлик туғдиради. Чунончи, инглиз тилида омоним ва синонимларнинг мўллиги сўз ўйинла-ри ясашда жуда қўл келади.
Эвфония (ингл. еирпопу) «жарангдош-
Куини куи билан бериш. лик>> м а ъ н о с и н и ифодалайди. Турли нутқ
Download 1.69 Mb.
Do'stlaringiz bilan baham:
