Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»
Download 6.22 Mb. Pdf ko'rish
|
|
1674-yil qabul qilingan.
Alohida qayd etish lozimki, "gidrologiya" atamasi birinchi marta XVIII asr oxirida, aniqrog‘I, 1694-yilda nemis olimi Ebergard Melxiorning "Uch qismdan iborat gidrologiya" kitobida ishlatilgan. Rus tilidagi adabiyotlarda esa bu atama XVIII asrning ikkinchi yarmida paydo bo‘ldi. Nemis olimi I.Kant Kenigsberg universitetida 1774-1793-yillarda tabiiy geografiyadan o‘qigan ma’ruzalarida "gidrologiya" so‘zini ishlatmasa ham daryolar, ularning hosil bo‘lishi, okeanlar, dengizlar haqidagi masalalarga alohida to‘xtalgan. Bu jarayon XIX asr oxirlarigacha davom etgan, ya’ni gidrologiya tabiiy geografiyaning bir qismi sifatida o‘rganilgan. Bu davrlarda talabalar gidrologiya asoslari bilan iqlimshunoslik, melioratsiya kabi kurslar yordamida tanishganlar. Yevropada XVIII asrning ikkinchi yarmi - XIX asrlarda daryolardagi suv yo‘llari holatini yaxshilash maqsadida ularda gidrologik kuzatishlar keng yo‘lga qo‘yildi. Masalan, Rossiyada 1875-yildan boshlab kema qatnaydigan daryolarda suv sathini doimiy kuzatish ishlari amalga oshiriladigan bo‘ldi. Ularning natijasi sifatida 1881-yildan boshlab, 18 daryolar suv sathi haqidagi ma’lumotlar to‘planib, chop etila boshlandi. XIX asr oxirlari - XX asr boshlarida rus olimlari: A.I.Voeykov, V.M.Loxtin, N.S.Lelyavskiy, V.V.Dokuchayev, V.G.Glushkov, E.N.Oldekop va boshqalar tomonidan daryolar gidrologiyasiga oid qator nazariy tadqiqotlar amalga oshirildi. Sobiq Ittifoq davrida daryolar gidrologiyasining rivojlanishi V.G.Glushkov, M.A.Velikanov, B.V.Polyakov, B.D.Zaykov, L.K.Davidov, B.A.Apollov, G.I.Shamov, G.V.Lopatin, G.P.Kalinin va boshqa olimlarning nomlari bilan bog‘liqdir. Bu davrda Ittifoq miqyosida o‘tkazilgan gidrologik syezdlar ham daryolar gidrologiyasining rivojlanishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi. O‘tgan XX asrning boshlaridan gidrologiyaning tadqiqot yo‘nalishi aniqlasha bordi. Bir qancha mamlakatlar - AQSH, Fransiya, Germaniya va Rossiyadagi oliy o‘quv yurtlarida gidrologiyadan maxsus kurslar o‘qitila boshlandi. Shu davrlarda gidrologiyadan bir qancha o‘quv qo‘llanmalari, keyinchalik darsliklar paydo bo‘ldi. Rossiyada birinchi marta gidrologiya kursi 1914-yilda Peterburg politexnika institutida professor S.P.Maksimov tomonidan o‘qilgan. Umuman olganda, XIX asr oxiri - XX asr boshlarida gidrologiya, uning asosiy qismi bo‘lgan daryolar gidrologiyasi haqidagi fikrlar Yu.M.Shokalskiy, A.I.Voeykov, E.Oldekop, A.Penk, V.M.Lelyavskiy kabi rus olimlarining asarlarida umumlashtirildi. Ba’zi adabiyotlarda sobiq Ittifoq hududida “Daryolar gidrologiyasi” fanining taraqqiyotiga 1920-yilda qabul qilingan GOELRO rejasi turtki bo‘lganligi qayd etiladi. O‘sha yillarda mamlakatni elektrlashtirishni ko‘zda tutgan bu rejani amalga oshirish uchun daryolarda gidrologik postlar va stansiyalar tashkil etilib, ularda kompleks kuzatish ishlari amalga oshirilgan. Rossiyada, aniqrog‘i, SanktPeterburgda 1919-yilda V.G.Glushkov rahbarligida asosiy faoliyat yo‘nalishi daryolarni o‘rganishga qaratilgan Davlat Gidrologiya instituti (DGI) tashkil etilgan. Daryolar gidrologiyasiga oid dastlabki o‘quv adabiyoti 1952-yilda B.A.Apollov tomonidan “Ученые о реках”, ya’ni “Daryolar haqida ta’limot” nomi bilan e’lon qilindi. Oradan o‘n yildan ko‘proq vaqt o‘tib, aniqrog‘i, 1963-yilda uning to‘ldirilgan ikkinchi nashri chop etildi. Bu kitob universitetlarning geografiya fakulteti quruqlik gidrologiyasi mutaxassisligi talabalari uchun darslik sifatida tavsiya etilgan. Keyinchalik, 1976-yilda Moskva davlat universiteti professori A.N.Vajnovning “Гидрология рек”, ya’ni “Daryolar gidrologiyasi” nomli darsligi chop etildi. Mamlakatimiz mustaqilligi sharofati bilan respublikamiz oliy ta’lim tizimida “Gidrologiya” bakalavriatura bosqichi ta’lim yo‘nalishi faoliyati 19 yo‘lga qo‘yildi. Mazkur yo‘nalishning Davlat Ta’lim Standarti hamda namunaviy o‘quv rejasida “Daryolar gidrologiyasi”ni alohida fan sifatida o‘qitish ko‘zda tutilgan. O‘quvchilarga taqdim etilayotgan ushbu o‘quv qo‘llanma ana shu maqsadni amalga oshirish doirasida tayyorlandi. Download 6.22 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|