Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

Evrosiyo materigidagi ichki oqimli hududning ayrim qismlari 
 uchun suv eroziyasi jadalligi haqida ma’lumot 
Ichki oqimli hudud 
havzalari 
Maydoni 
mln.km
2
Oqiziqlar 
oqimi, 
mln.t/yil 
Yuvilish 
moduli, 
t/km
2
y 
Yuvilish 
mm/yil 
Kaspiy dengizi 
2,95 
98,0 
33,2 
0,022 
Orol dengizi va 
Qozog‘iston ichki 
oqimli hududi 
2,50 
198 
79,2 
0,053 
Barchasi 
5,45 
296 
54,5 
0,036 
Keyincharoq shu sohadagi tadqiqotlar I.D.Braude, I.Jabbarov, 
M.B.Doshchanovlar tomonidan O‘rta Osiyo tog‘li hududining turli 
qismlarida davom ettirildi. 60­yillardan boshlab esa suv eroziyasi 
jadalligiga tabiiy omillar ­ o‘simlik qoplami, yonbag‘irlar ekspozitsiyasi 
kabilar ta’siri chuqur tadqiq qilina boshladi. A.A.Xonazarov, M.I.Ive-
ronova, A.R.Rasulovlar o‘tkazgan tadqiqotlar ana shu muammolar 
yechimini topishga qaratilgan edi. 
17.4­jadval
O‘rta Osiyo tog‘ daryolari havzalari yuzasidan tuproq-gruntlar
yuvilishi haqida ma’lumotlar 
Daryo­kuzatish joyi 
Havza 
maydoni, 
km
2
Oqiziqlar 
oqimi, 
ming.t/yil 
Yuvilish 
moduli, 
t/km
2
yil 
Yuvilish, 
mm/yil 
A m u d a r yo h a v z a s i 
G‘unt­Xorug‘ sh. 
13700 
546 
39,8 
0,027 
YAzg‘ulom­Matravut q. 
1940 
926 
477,3 
0,318 
Vanch­Vanch q 
1920 
2490 
1531,2 
1,021 
Qizilsuv­Somanchi q. 
6200 
15200 
2451,6 
1,634 
Vaxsh­Tutkaul q. 
31200 
93000 
2980,8 
1,987 
Varzob­Dagana q. 
1270 
555 
437,0 
0,291 
Qoratog‘­Qoratog‘ q. 
684 
135 
197,4 
0,131 
G‘uzordaryo­Yortepa q. 
3170 
298 
94,0 
0,063 
Yakkabog‘daryo­Tatar q. 
504 
73,5 
145,8 
0,097 
Oqsuv­Xazarnov q. 
845 
391 
462,7 
0,308 
Zarafshon­Dupuli q. 
10200 
4530 
444,1 
0,296 
S i r d a r yo h a v z a s i 
Norin­Norin sh. 
10500 
1890 
180,0 
0,120 
Qoradaryo­Kampirrovot 
12400 
7240 
583,8 
0,389 

---

162 
Chotqol­Chorbog‘ q. 
7110 
1140 
160,4 
0,107 
Piskom­Chorbog‘ q. 
2830 
917 
340,0 
0,227 
Ugom­Xo‘jakent q. 
869 
400 
460,3 
0,307 
Ohangaron­Turk q. 
1290 
135 
104,7 
0,070 
Chuy, Talas, Issiqko‘l havzasi 
Chong­Qizilsuv­L.K. 
302 
22,2 
73,5 
0,049 
Tup­Sartolog‘ay q. 
513 
63,6 
124,0 
0,083 
Jirg‘alan­quyilishi 
250 
58,9 
235,6 
0,157 
Issiqota­Yurev q. 
546 
108 
197,8 
0,132 
Qayd etilgan tadqiqotlar O‘rta Osiyo tog‘li hududining ayrim 
qismlari uchun o‘tkazilgan bo‘lib, ularda suv eroziyasining shu joyning 
o‘zigagina xos bo‘lgan tomonlari aniq va batafsil o‘rganilgan. Lekin, 
ularda to‘plangan natijalar tog‘li hududning barcha qismi uchun suv 
eroziyasi jadalligini miqdoriy baholashga imkon bermas edi. Shuni na-
zarda tutib, tog‘li hududlar (umuman, katta maydonlar) dan bo‘ladigan suv 
eroziyasi jadalligini daryolarda hisobga olinadigan loyqa oqiziqlar miqdori 
asosida baholashga harakat qilindi. Bu yo‘nalishda dastlabki tadqiqotlar 
G.V.Lopatin, G.I.Shamov, V.L.Shuls va O.P.Shcheglovalar tomonidan 
bajarildi. Ayniqsa, O.P.Shcheglovaning shu muammolarni o‘rganishga 
bag‘ishlangan yirik monografiyalari suv eroziyasi mahsulotlarining genetik 
tasnifi masalalarini va ularga iqlim omillari ta’sirini o‘rganish bo‘yicha 
butunlay yangi yo‘nalishni boshlab berdi. 17.4­jadvalda O‘rta Osiyoning 
ayrim tog‘ daryolari havzalaridagi suv eroziyasi jadalligining qayd etilgan 
tadqiqotlar asosida va keyingi yillarda mualliflar tomonidan to‘plangan 
ma’lumotlarga tayanib, aniqlashtirilgan qiymatlari keltirilgan.