Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

Suv oqimining loyqa oqiziqlarni ko‘chirish qobiliyatini hisoblash. 
Suv oqiminng tuproq-gruntlar va loyqa oqiziqlarni ko‘chirish qobiliyati 
deganda, o‘zanning berilgan gidravlik parametrlari va morfometrik 
ko‘rsatkichlarida suv oqimi ko‘chirish mumkin bo‘lgan loyqa 
oqiziqlarning eng katta miqdori tushuniladi. Bu miqdor ko‘pchilik hollarda 
suv oqimida mavjud bo‘lgan loyqa oqiziqlar miqdoridan katta bo‘ladi. 
Natijada, suv oqimi o‘z o‘zanini va qirg‘oqlarini yemiradi. Hisoblash 
usullari amaliy mashg‘ulotda bayon etiladi. 
Ko‘chira oladigan tezlik va uning kritik qiymatini aniqlashda 
quyidagi ifodalardan foydalanish tavsiya etiladi

1) V.N. Goncharov ifodasi


s











75
,
1
2
8
,
8
lg
1
1
5
1
K
g
K
h
;
(6,9) 
2) G.I.Shamov ifodasi


s

6
1
3
1
0
,
6
h

.
(6.10) 
Yuqorida keltirilgan hisoblash ifodalarini amaliyotda qo‘llash 
usullari maxsus adabiyotlarda batafsil yoritilgan. 
 
21.5. Suv inshootlarining o‘zan jarayonlariga ta’siri 
 
Suv havzalaridan inson manfaatlarini nazarda tutib foydalanish 
maqsadida qurilgan suv inshooti – gidrotexnik inshoot bo‘ladi. Daryolar 
o‘zanida qurilgan to‘g‘onlar, suv taqsimlagichlar, gidroelektrostansiya 
(GES)lar gidrotexnik inshoot (GTI) larga misol bo‘ladi. 
Daryolarda gidrotexnik inshootlar qurilishi natijasida daryo o‘zanida 
kechadigan jarayonlar tubdan o‘zgaradi. Masalan, inshootning yuqori bef 
tomonida loyqa oqiziqlar cho‘ka boshlaydi, quyi befda esa, aksincha, o‘zan 
yemirilishi kuzatiladi. 
Umuman, gidrotexnik inshootlar quyidagi maqsadlarda quriladi

1. Irrigatsiya. 
2. Suv transporti. 
3. Avtomobil transporti. 
4. Rekreatsiya va boshqa maqsadlarda. 
Gidrotexnik inshootlar qaysi maqsadni ko‘zlab qurilishiga bog‘liq 
holda o‘zan jarayonlariga turlicha ta’sir ko‘rsatadi. B.F.Snishenko tasnifi 

---

203 
bo‘yicha gidrotexnik inshootlarni o‘zan jarayonlariga ko‘rsatadigan 
ta’siriga bog‘liq holda quyidagi ikki guruhga ajratish mumkin

I. Faol ta’sir ko‘rsatuvchi GTI. 
II. Sust ta’sir ko‘rsatuvchi GTI. 
Faol ta’sir ko‘rsatuvchi GTI, o‘z navbatida, quyidagi ikki 
kategoriyaga ajratiladi
