Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

6.2. Daryo havzasining shakl va o‘lcham ko‘rsatkichlari 
 
Daryo havzalari bir­biridan shakllari, o‘lchamlari va boshqa belgilari 
bilan farq qiladi. Ana shu shakl va o‘lchamlarni quyidagi kattaliklar orqali 
ifodalash mumkin: 
- daryo havzasining maydoni; 
- daryo havzasining uzunligi; 
- daryo havzasining kengligi; 

---

81 
- daryo havzasining simmetriklik darajasi; 
- daryo havzasining o‘rtacha balandligi; 
- daryo havzasining o‘rtacha nishabligi. 
 
Daryo havzasining maydoni (F) ni aniqlash uchun dastlab u xaritada 
suvayirg‘ich chiziqlari bilan chegaralab olinadi. So‘ng, masshtab hisobga 
olingan holda, planimetr yoki o‘lchov katakchalari (paletka) yordamida 
uning maydoni aniqlanadi. O‘lcham birligi ­ km
2
. 
Daryo havzasining uzunligi (L
h
) - daryoning quyilish joyidan 
suvayirg‘ich chizig‘ida eng uzoqda joylashgan nuqtagacha bo‘lgan 
masofani tutashtiradigan to‘g‘ri chiziqning km da aniqlangan uzunligiga 
tengdir. Uni aniqlash uchun chizg‘ichning "0" raqami daryoning quyilish 
nuqtasiga qo‘yilib, ikkinchi tomoni suvayirg‘ich ustida soat strelkasi 
yo‘nalishi bo‘yicha aylantiriladi. 
Daryo havzasining eng katta (V
max
) va o‘rtacha (V
o‘rt
) kengliklari 
bir­biridan farq qiladi. 
 
Havzaning eng katta kengligi daryo havzasining eng keng joyidan 
havza 
uzunligini 
ifodalaydigan 
chiziqqa 
nisbatan 
o‘tkazilgan 
perpendikulyarning uzunligidan iboratdir. Demak, daryo havzasining eng 
katta kengligi xaritadan o‘lchash natijasida aniqlanadi. 
Havzaning o‘rtacha kengligi
esa quyidagi ifoda yordamida hisoblab 
topiladi: 
.
х
L
F


rt
o'