Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

Eroziya - tashuvchi sel jarayoni. Bu jarayon gidrologik nuqtai 
nazardan yetarli darajada yaxshi o‘rganilmagan. Chunki eroziya - 

---

176 
tashuvchi sel jarayoni o‘ta murakkab bo‘lib, quyidagi geologik, gidrologik 
va meteorologik omillar bilan chambarchas bog‘liqdir: 
- jala va boshqa turdagi yomg‘irlarning yog‘ish jadalligi, 
davomiyligi; 
- yomg‘ir tomchilarining o‘lchamlari, ularning yer sirtiga tushishi va 
sachratma eroziyaning yuzaga kelishi; 
- yomg‘ir suvlaridan yer sirtida yuza oqim hosil bo‘lishi va uning 
harakatlanishi; 
- daryo yoki soylarning suv to‘plash havzalarida yuza oqim ta’sirida 
turli ko‘rnishdagi suv eroziyasining namoyon bo‘lishi; 
- suv-loyqa oqiziqli yuza oqimlarning daryo o‘zaniga quyilishi va sel 
oqimlarining shakllanishi; 
- kichik jilg‘alar, kichik soylar va daryolardagi sel oqimlarining 
qo‘shilishi natijasida sel toshqinlarining hosil bo‘lishi; 
- sel toshqinlarining o‘zanda harakatlanishi va ularni belgilovchi 
omillarni hisobga olish va boshqalar. 
Sel oqimi tarkibidagi turli o‘lchamdagi oqiziqlarning harakati 
o‘zandagi tezlik va uni belgilovchi nishablik bilan bog‘liqdir. Ta’kidlash 
lozimki, ivishi oson kechadigan va zaif holatda birikkan tuproq-
gruntlarning o‘zandagi harakati kichik nishabliklarda ham kuzatiladi.
Eroziya - siljituvchi sel oqimi. Jala quyishi, muzliklar faoliyati bilan 
bog‘liq bo‘lgan ko‘llar to‘g‘onlarining buzilishi oqibatida vujudga kelgan 
suv oqimi sel o‘chog‘iga tushadi. Bu o‘choq yuzasining qiyaligi yetarli 
darajada bo‘lganda, ko‘ldan chiqqan suv oqimi loy-toshli oqimni 
shakllantiradi. Bunda aksariyat hollarda eroziya - siljituvchi sel oqimi 
kuzatiladi. Demak, bu turdagi sel oqimi suv va potensial sel 
maydonlarining (PSM) o‘zaro ta’siri jarayonida vujudga keladi. Bunday 
sel oqimida nisbatan katta, hatto xarsang toshlar ko‘rinishidagi tog‘ jinslari 
ham o‘zanda ketma-ket siljib boradi. Ushbu turdagi sel toshqinlarining 
davomiyligi ularni yuzaga keltirgan suv oqimlarining ta’sir muddati bilan 
bog‘liqdir.