Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

 
21.4 - rasm 
Tekismas harakatda oqimning gidravlik elementlari alohida 
qirqimlarda vaqt bo‘yicha bir xil, oqim uzunligi bo‘yicha esa farq qiladi. 
Lekin suv sarfi - Q vaqt bo‘yicha ham, oqim uzunligi bo‘yicha ham 
o‘zgarmaydi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
21.5-rasm 
Tekismas harakat ko‘ndalang qirqimining shakli va o‘lchamlari oqim 
uzunligi bo‘yicha bir xil bo‘lmagan o‘zanlarda uchraydi. Uning tenglamasi 
to‘g‘ri nishabli, ya’ni i>0 sharti bajarilgan o‘zan uchun quyidagi 
ko‘rinishda ifodalanadi

I 
II 
2
1
2
1
Q
Q




P 
N 
I 
II 
N 
P 
g
2
2
2

g
2
1
2


1
P

2
P
Z
1 
Z
2 

AB ‖ PP ‖ NN 
A 
B 

---

196 
,
1
3
2
2
2
2



B
g
Q
R
C
Q
i
d
dh








(2.8) 
ifodadagi

h - o‘zan chuqurligi

Q – suv sarfi

i - o‘zan tubi nishabligi


- 
oqim uzunligi

C - Shezi koeffitsiyenti


- Koriolis koeffitsiyenti

g - 
erkin tushish tezlanishi

V - o‘zan kengligi. 
Tekismas harakat tenglamasi quyidagi holatlar, ya’ni gorizontal 
(i

0) va teskari nishabli (i<0) o‘zanlarda bir-biridan farq qiladi. Tenglama 
gorizontal o‘zan uchun quyidagi ko‘rinishda yoziladi

.
1
3
2
2
2
2



B
g
Q
R
C
Q
d
dh








 
 
 
 
 
(2.9) 
Teskari nishabli, ya’ni i<0 sharti bajarilgan o‘zan uchun esa 
tenglama quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi: 
.
1
3
2
2
2
2



B
g
Q
R
C
Q
i
d
dh










 

 
 (2.10) 
Oxirgi ifodadan ko‘rinib turibdiki, to‘g‘ri nishablik o‘zan uchun 
tekismas harakat tenglamasi chuqurlikning oqim uzunligi bo‘yicha 
o‘zagirishini ifodalaydi.
21.3. Turbulent rejimli oqim parametrlari va ularni hisoblash 
 
O‘zanda turbulent rejimli harakat qilayotgan oqimning quyidagi 
parametrlarini qayd etish mumkin

1. Oqimning o‘rtacha tezligi - 

o‘rt
. 
2. Oqimning maksimal tezligi - 

mak
. 
3. Oqimning mahalliy yoki ayrim nuqtalardagi tezligi - 

. 
4. Reynolds soni – Re. 
5. O‘zanning qarshilik koeffitsiyenti - 

. 
6. Shezi koeffitsiyenti – S. 
7. To‘liq urinma kuchlanish – r. 
8. O‘zan tubidagi vixr (girdob) tezligi - 

x.o
. 
Yuqoridagi parametrlarni hisoblash uchun quyidagi kattaliklarni 
bilish talab etiladi

1. Oqim chuqurligi - h, m. 
2. Suv yuzasi nishabligi – J. 

---

197 
3. O‘zan tubi g‘adir-budirligi - 

, mm. 
4. Oqim harorati - t, 
0
C.