Учебное пособие подготовлено на основе типовой программы дисциплины «Гидрология рек»

Nazorat savollari 
1. Daryolar suv rejimining elementlarini aytib bering. 
2. Daryolarda suv sathini o‘lchash ishlari qanday amalga 
oshiriladi? 
3. Daryolarning suv sathi rejimiga qanday omillar ta’sir etadi? 
4. Suv sathini kuzatish ma’lumotlarining amaliy ahamiyatini yoritib 
bering. 
5. Daryolar suv rejimining yillik o‘zgarishini qanday davrlarga 
ajratish mumkin? 
6. To‘linsuv davriga ta’rif bering. 
7. Daryolarning, suv rejimi davrlariga ko‘ra, qanday tasniflarini 
bilasiz? 
 
 

---

106 
X BOB. Daryo o‘zanida suvning oqish mexanizmi 
10.1. Daryo suvining harakati va uning turlari 
 
Ma’lumki, daryo o‘zanida suv og‘irlik kuchi (G) ta’sirida harakatga 
keladi. Bu kuchning tashkil etuvchilari quyidagilardan iborat (10.1­rasm, 
a): 
1. O‘zan tubiga perpendikulyar yo‘nalishda ta’sir etadigan vertikal 
tashkil etuvchisi (G
u
). Bu kuch o‘zan tubidan bo‘ladigan aks ta’sir kuchi 
bilan muvozanatlashadi; 
2. O‘zan tubiga nisbatan parallel yo‘nalishda ta’sir etadigan 
gorizontal tashkil etuvchisi (G
x
). Bu kuch o‘zan tubi nishabligiga bog‘liq 
bo‘lib, o‘zanda suvning harakatini vujudga keltiradi. Gorizontal tashkil 
etuvchi kuch doimiy ta’sir qilib turgani uchun daryoda suv tezlanish bilan 
harakat qilishi kerak edi. Lekin o‘zan tubi va qirg‘oqlar bilan suv massalari 
orasidagi ishqalanish tufayli unday bo‘lmaydi. 
Daryo uzunligi bo‘yicha o‘zan tubi nishabligi, o‘zan tubi 
g‘adir­budurligining o‘zgarishi, o‘zanning torayishi yoki kengayishi kabi 
omillar harakatlantiruvchi va unga qarshilik ko‘rsatuvchi kuchlar 
muvozanatini o‘zgartirib turadi. Natijada, daryo uzunligi bo‘yicha suvning 
oqish tezligi turlicha bo‘ladi. 
Daryo o‘zanida oqayotgan suvning harakatini quyidagi ikki turga -