Uchun qulay investitsiya muhitining yaratilgani asosiy omil bo’lib kelmoqda
Download 1.21 Mb. Pdf ko'rish
|
iqtissodiyotga xorijiy in vestitsiyalar jalb qilishning mintaqaviy xusuiyatlari
|
Birinchidan, O’zbekistonda avtomobil sanoati barpo etish uchun katta
investitsiya yuqori texnologiya va malakali kadrlar tayyorlashni talab qilinar edi; Ikkinchidan, avtomobil ishlab chiqarish uchun iqtisodchilar ta’biri bilan aytganda, doimo o’zaro o’rnini bosuvchi tovar ishlab chiqaruvchi holat mavjud bo’lish lozim edi;
beruvchilarni, ya’ni ta’minlovchilarning avtomobil biznesiga ta’siri katta bo’lganligi uchun ular ishonchini qozonmoq kerak edi. O’zbekiston avtomobil industriyasi ana shu muhim masalalarni hal etishga qodir ekanligini amalda ko’rsatdi. Mamlakatda avtomobilsozlikning rivojlanishi milliy va mintaqaviy iqtisodiyot tarkibida ishlab chiqarish geografiyasida tub o’zgarishlarga olib keldi. Sababi avtomobil ishlab chiqarish uchun u bilan hamkor qiladigan konperatsiyadagi turli xil asbob-uskunalar, detallar, avtomobil extiyot qismlari va kompyuterlar yetkazib beruvchi turdosh korxonalar bunyod etilmoqda. Bundan tashqari metall, rezina, texnika, plastmassa va lak buyoq mahsulotlari ishlab chiqarishni tashkil qilish zarurati tug’ildi. Natijada nafaqat korxona iqtisodiy rayonida balki butun O’zbekiston sanoati tarkibida va uning joylashishida jiddiy o’zgarishlar yuzaga keldi. Bugungi kun avtomobilsozlik sanoati uchun xos bo’lgan avtomobillarga xizmat ko’rsatuvchi servis xizmatlari, madanist-mashinist, yoqilg’i va moylash shahobchalari, sog’liqni saqlash, reklama marketing va menejmentlik byurolari tashkil etilmoqda. Birgina avtomobilsozlikning rivojlantirish natijasida mashinasozlikning boshqa tarmoqlari metallurgiya, kimyo, elektronika, xizmat ko’rsatish sohalari, ijtimoiy infrastruktura rivojlanishiga hamda mahalliy millat vakillari ichida yuksak malakali kadrlarni orttirishga olib keladi. Bu o’z navbatida xalq xo’jaligining boshqa tarmoqlari majmuasi rivojlanishiga katta turtki bo’ladi. SHunga ko’ra avtomobilsozlik milliy iqtisodiyotning asosiy tarmoqlari: neftni qayta ishlash, kimyo, energetika, mashinasozlik va metallga ishlov berish, qurilish, transport tarmoqlari va rangli metallurgiya o’sishining samarali harakatlantiruvchi kuchiga aylanishi mumkin. Avtomobil sanoatining strategik ahamiyati faqat to’g’ridan-to’g’ri samaradan iborat bo’lib qolmay, balki iqtisodiyotning o’sishiga va tarkibiy qayta o’zgartirishlarni amalga oshirishga ko’maklashadigan bilvosita multiplikativ samara berishdan iboratdir. Iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari rivojlanishiga avtomobil tarmog’ining ta’siri xorijiy mamlakatlarda O’zbekistondagiga qaraganda ancha yuqori ekanligi ham buning uchun tegishli salohiyat mavjudligidan dalolat beradi. Avtomobil sanoatining hozirgi sur’atlardagi izchil rivojlanishi samarasida mashinasozlik mahsulotlariga talab multiplikatori 10 baravardan ortiq, neftni qayta ishlashda – 5 baravar, kimyo tarmog’ida – 3 baravardan ortiq, transport xizmatlarida – 20-25 foizga ko’payishi mumkin. Takliflar multiplikatori neftni qayta ishlashda – 2,2 baravar, transport xizmatlarida – 2,5 baravar, kimyo tarmog’ida deyarli – 3 baravar ko’payishi mumkin. Ilmiy-tadqiqot, tajriba-konstruktorlik ishlari, kasb-hunar ta’limi singari boshqa sohalarda ham talab va taklifning qiyosiy ko’payishi yuz beradi.
Mana shular hisobga olingan holda sanoat siyosatining asosiy maqsadi – ushbu salohiyatni ishga tushirishdan va avtomobil sanoatini ustuvor tarmoqlarning va, tegishli ravishda butun O’zbekiston iqtisodiyoti o’sishining drayveriga aylantirishdan iborat. Ushbu maqsadga erishish yo’lida bugungi kunda O’zbekistonda avtomobilsozlik klasteriga asos solindi. Mazkur klasterda Farg’ona mintaqasi alohida ahamiyat kasb etmoqda. Hozirgi bosqichda avtomobil sanoati avtomobilsozlik klasteri ichida korxonalar o’sishi drayveriga aylanishga muvaffaq bo’ldi. Masalan, bugungi kunda avtomobil sanoati klasteri doirasida 200 dan ortiq mahalliylashtiruvchi korxonalar ishlaydi, butlovchi detallarning 260 dan ortiq yangi turlari o’zlashtirilgan, mahalliylashtirish darajasi esa yangi rusumlar bo’yicha 50 foizdan va «Neksiya» va «Matiz» rusumlari bo’yicha 80 foizdan ortiqdir. Barcha ustunliklariga qaramay, barcha samara avtomobil klasteri ichida qolib ketayotganligi va boshqa tarmoqlarni rivojlantirish uchun turtki bermayotganligi tarmoqning asosiy kamchiligi hisoblanadi. Istiqbolda o’sish uchun avtomobil sanoati boshqa tarmoqlarga ta’sir ko’rsatishga qodir bo’lgan va ta’sir ko’rsatayotgan samara qiziqish uyg’otadi. Sanoat klasterining yanada o’sishi chegaralari kengaymoqda va klasterning o’zi salmoqliroq rol o’ynamoqda. Uning rivojlanishi sanoatning ustuvor tarmoqlariga va keyinchalik mamlakat iqtisodiyotiga qudratli turki beradi. Malakaliroq mehnatga talab kuchayadi va bu kasb-hunar ta’limidagi o’zgarishlarga olib keladi. Yarim tayyor sanoat mahsulotlarining yangi turlarini ishlab chiqarishni mustaqil rivojlantirishga zamin yaratildi. Ayni paytda xorijiy investitsiyalar samarasida vujudga kelgan va bugungi kunda tobora mukammal darajada namoyon bo’lib borayotgan milliy avtomobilsozlik sanoati klasterini yanada rivojlantirish, mamlakat mintaqalari o’rtasida koopertsion aloqalarni rivojlantirish, yagona xo’jalik tizimini mukammallashtirish quyidagi chora-tadbirlarni ko’rish zarur: 1. Avtomobil klasteri ichida korxonalarning tegishli sonini va tegishlicha ishlab chiqarish hajmini ko’paytirish zarur. 2020 yilgacha mamlakat iqtisodiyotining asosiy tarmoqlarini rivojlantirishning maqsadli yo’nalishlaridan kelib chiqib bunday tanqidiy massani shakllantirish uchun avtomobil klasteri (avtosanoat va yo’ldosh korxonalar) ishlab chiqarish hajmini 2020 yilgacha kamida 30 foizgacha ko’paytirish zarur. Bunda ishlab chiqarish quvvatlarini kengaytirish ishlab chiqarishning raqobatbardoshligini jiddiy ravishda oshirishga yo’naltirilgan chora-tadbirlar bilan birgalikda olib borilishi kerak. Tarmoqda raqobat amalda shakllantirilishiga yo’naltirilgan salmoqli institutsional o’zgarishlar talab etiladi. 2. Ayni bir vaqtda avtomobil sanoatining boshqa ustuvor tarmoqlar bilan tarmoqlararo kooperatsiyasini rivojlantirishga doir qo’shimcha sa’y-harakatlar ko’rish lozim. Jumladan: • Metallurgiya tarmog’ida cho’yan va alyuminiy quyish ishlab chiqarishlarini rivojlantirish asosiy strategik yo’nalishlar hisoblanadi. Ulardan dvigatellar, shassilar va istiqbolda – tormoz tizimi qismlarini ishlab chiqarish uchun foydalanish mumkin bo’ladi; • Mashinasozlik tarmog’ida mamlakat ichida yuqori texnologik uzellar va butlovchi buyumlar, masalan, ABS, EBD tizimlari, uzatish qutisi, tormoz tizimi qismlari, rul boshqaruvi ishlab chiqarishni o’zlashtirish zarur. • SHisha sanoatidagi muhim yo’nalish – avtomobil sanoatida keng foydalaniladigan yassi listli oyna ishlab chiqarish zavodini qurish; • Kimyo tarmog’ida – avtomobil sanoatida keng qo’llaniladigan polipropilen tayyorlash istiqbolli yo’nalish hisoblanadi. Rezinotexnika uchun shinalar ishlab chiqarishni mahalliylashtirish maqsadga muvofiqdir. Avtomobil sanoati uchun butlovchi buyumlar va materillar ishlab chiqaruvchi korxonalar bilan kooperatsiyani chuqurlashtirish bilvosita samara va multiplikator koeffitsienti uchun asos hisoblanadi. 3. Mavjud va kelgusidagi tahdidlarga munosib javob berish uchun avtomobillar uchun butlovchi qismlar va yuqori texnologiyaga ega bo’g’inlarni ishlab chiqarishni mahalliylashtirishni tezlashtirish, transmilliy korporatsiyalar qo’shilgan qiymatlari zanjirlarida ishtirok etishni diversifikatsiyalash va eksportning ham geografik ko’lamini, ham eksport qilinayotgan mahsulot turlarini sezilarli ko’paytirish zarur.
Bir tomondan, avtobillarni yig’ishga yo’naltirilgan investitsiyalar mazkur yangi tarmoq mamlakatimiz korxonalari mahsulotlari uchun talab hosil qila olsagina samara beradi. Boshqa tomondan esa, butlovchi va zahira qismlar, agregatlarni ishlab chiqarishga alohida olingan bozorlardagi kon’yunktura o’zgarishlari kam ta’sir qiladi. 4. O’z injiniringi va ilmiy-tadqiqot, tajribakonstruktorlik ishlarining tarmoqlararo kooperatsiyasi salohiyatni namoyon qilishning zarur sharti hisoblanadi. Ilmiy-tadqiqot, tajriba-konstruktorlik ishlari sektorini rivojlantirishni boshlang’ich bosqichda Turin politexnika institutining filiali laboratoriyasi negizida amalga oshirish maqsadga muvofiqdir. Bunda nafaqat avtomobil klasteri doirasida, balki boshqa o’zaro bog’liq tarmoqlarda ilmiy-tadqiqot, tajriba- konstruktorlik ishlari salohiyatini amalga oshirishda Turin universitetini rag’batlantirish zarur. 5. Avtomobilsozlik tarmog’ining bilvosita samarasini ko’paytirishga doir maqsadlarga erishish tarmoqda boshqaruv tizimini isloh qilishni ham talab etadi. Jumladan, avtomobil klasteri korxonalarining ko’pchiligi avtosanoatning «qiz korxonalari» ekanligiga amal qilinadigan mavjud model innovatsiyalarni joriy etish, ishlab chiqarilayotgan mahsulotni kengaytirish va diversifikatsiyalash uchun ushbu korxonalarga yetarlicha rag’bat bermaydi. O’zaro bog’liq tarmoqlarni rivojlantirish uchun tegishli rag’batlar va, tegishlicha, qulay shart-sharoitlar yaratish uchun ushbu korxonalar katta mustaqillika ega bo’lgan, avtosanoat esa kontragentlarni tanlash imkoniyatiga ega bo’lgan (masalan, tender asosida) tizimni yaratish maqsadga muvofiqdir. Ushbu chora-tadbirlarning amalga oshirilishi: • iqtisodiy o’sish yuqori suo’atlari barqarorligini kamida yiliga 8% darajasida ta’minlashga ko’maklashadi; • mahalliy xom ashyoni chuqurroq qayta ishlashga, turdosh korxonalar mahsulotlariga talab shakllanishiga va tegishlicha rivojlanishiga ko’maklashadi hamda asosiy tarmoqlar – drayverlarni tegishlicha rivojlantirish va kengaytirish iqtisodiyot tarkibiy o’zgarishining muhim omiliga aylanadi; • Avtomobil sanoatining rivojlanishi ko’proq teng darajada hududiy rivojlanishga va mintaqaviy mutanosibsizliklarning qisqarishiga olib kelishi mumkin, chunki mamlakatning turli qismlarida joylashgan ishlab chiqarishlarni rivojlantirishni nazarda tutadi.; • mahsuldor ish o’rinlari yaratilishiga, inson kapitalining sifati oshishiga va asosiy tarmoqlar asosan qayta ishlash tarmog’iga tegishli ekanligini hisobga olganda ijtimoiy transformatsiya jarayonlarining jadallashishiga ko’maklashadi; • mamlakat iqtisodiyoti diversifikatsiyasiga ko’maklashadi, bu bilan uzoq muddatli barqarorlik uchun asos yaratadi.
Download 1.21 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|