Uglerod tarixiy ma’lumotlar uglerod

Kislorod bilan ta’shirlashadi.

Kislorodda qizdirilganda chiroyli ko’k alanga berib yonadi:

2СО + О₂ = 2СО₂.

2. 
   Vodorod bilan ta’sirlashadi.
   

СО + Н₂ = С + Н₂О.

3. 
   Boshqa metallmaslar bilan ta’sirlashadi.
   

Katalizator ishtirokida galogenlar bilan oson ta’sirlashadi:

СО + Cl₂ = COCl₂ (fosgen).

350° C da oltingugurt bilan:

СО + S = COS (karbonilsulfid).

4. 
   Qaytaruvchilik xossasi.
   

СО – Kuchli qaytaruvchi. Ko’plab metall oksidlaridan metallarni qaytaradi:

C⁺²O + CuO = Сu + C⁺⁴O₂.

5. 
   Metallarga ta’siri.
   

Metallarni karbonillar holiga aylantiradi:

Ni + 4CO = Ni(CO)₄;

Fe + 5CO = Fe(CO)₅.
OLINISHI

Sanoatda

Gazgeneratorda maydalangan ko’mirdan havo o’tkazib olinadi:

C + O₂ = CO₂,

CO₂ + C = 2CO.

Laboratoriyada

Chumoli va shavel kislotalarini sulfat kislota ishtirokida termik parchalab olinadi:

HCOOH = H₂O + CO,

H₂C₂O₄ = CO + CO₂ + H₂O.

UGLEROD (IV) OKSID. CO₂. MOLEKULASINING TUZILISHI.

СО₂ molekulasi chiziqli, uzun (0,116 nm) qo’sh bog’li bo’ladi.

FIZIKAVIY XOSSALARI

Uglerod (IV)oksid – rangsiz va hidsiz, havodan og’ir, suvda eriydi, kristallanganda kuchli sovub oq muz holiga o’tadi buni “quruq muz” deyiladi. Atmosfera bosimida suyuqlanmaydi, bug’lanmaydi. Sublimatlanish temp= -78 °С. U organic moddalarning yonishi va bijg’ishidan hosil bo’ladi. Havoda va minerallar tarkibida, o’simlikalr va hayvonlar nafas olish jarayonida uchraydi. Suvda kam eriydi (15 °С da 1 hajm suvda 1 hajm eriydi).
KIMYOVIY XOSSALARI

Uglerod (IV) oksid kimyoviy jihatdan inert.

1. 
   Cho’g’holatidagi ko’mir uglerod (IV) oksid bilan reaksiyaga kirishadi:
   

С + СО₂ = 2СО.

Magniy havoda yonadi va yonish davom ettirilganda havodagi CO₂ bilan ta’sirlashadi:

2Mg + CO₂ = 2MgO + C.

2. 
   Kislotali oksid xossasi
   

Tipik kislotali oksid. Asosli oksid va asoslar bilan ta’sirlashib, tuzlar hosil qiladi:

Na₂O + CO₂ = Na₂CO₃,

2NaOH + CO₂ = Na₂CO₃ + H₂O,

NaOH + CO₂ = NaHCO₃.

3. 
   Sifat reaksiyasi
   

Uglerod (IV) oksidiga sifat reaksiyasi ohakli suv bilan reaksiyasidir:

Ca(OH)₂ + CO₂ = CaCO₃↓ + H₂O.

Avvaliga oq cho’kma hosil bo’ladi. Ushbu eritmadan karbonat angidrid uzoq muddat o’tkazilib turilsa, erimaydigan kalsiy karbonat eruvchan gidrokarbonatga aylanadi:

CaCO₃ + H₂O + CO₂ = Сa(HCO₃)₂.

OLINISHI

Uglerod (IV) oksid karbonatlarni termik parchalab olinadi. Masalan, ohaktoshni parchalash:

CaCO₃ = CaO + CO₂,

Karbonat va gidrokarbonatlarga kuchli kislotalar ta’sir ettirib olinadi:

CaCO₃ + 2HCl = CaCl₂ + H₂O + CO₂,

NaHCO₃ + HCl = NaCl + H₂O + CO₂.

Uglerodning tabiatda aylanishida uglerod (IV) oksidi asosiy vazifani bajaradi. U neft va neft maxsulotlarini qayta ishlashdan, karbonatlarni parchalanishidan, insonlar va hayvonlarning nafas olishidan xosil bo’ladi. Uglerod (IV) oksidi o’simliklardagi fotosintez jarayonida ishtirok etadi.
KISLOTALARI VA TUZLARI

Uglerod (IV) oksidining suvda erishidan juda kuchsiz kislota – karbonat kislota Н₂СО₃ hosil bo’ladi. Karbonat kislota eritmasi gidratlangan molekula СО₂ va beqaror Н₂СО₃ ning bir necha bosqichda ajralgan ionlaridan iborat bo’ladi. Uning eritmasidagi jarayonni quyidagicha tasvirlash mumkin:

СО₂ (г) + Н₂О  СО₂ · Н₂О (eritma)  Н₂СО₃  Н⁺ + HCO₃^-  2H⁺ + CO₃^2-.
Karbonat kislota – kuchsiz beqaror kislota. Uni suvli eritmalaridan ajratib olish mumkin emas.

Ikki asosli, ikki turdagi tuzlar (karbonatlar va gidrokarbonatlar) hosil qiladigan kuchsiz xossaga ega kislota.

Karbonat ioni tekis uchburchak shaklga ega;

Uglerodning gibridlangan 3 ta atomi kislorod bilan uchta bog’ xosil qiladi. Bog’lanishda ishtirok etmagan p-orbitall kislorodning xuddi shunday orbitali bilan bir-birini qoplaydi.

Ikki valentli metallarning karbonatlari suvda qiyin eriydigan, barqaror moddalardir. Eng muhim karbonatlar: Na₂CO₃ soda, K₂CO₃ potash, CaCO₃ ohaktosh, bo’r, marmar, BaCO₃ og’ir shpat, gidrokarboatlar: NaHCO₃ ichimlik sodasi, CaH(CO₃)₂ kalsiy gidrokarbonatlardir. lekin ularning eruvchanligi uglerod (IV) ishtirokida ortadi va gidrokarbonatlar hosil qiladi:

СаСО₃ + СО₂ + Н₂О = Са(НСО₃)₂.

Metal karbonatlari (ishqoriy metallardan tashqari) qizdirirlganda dekarboksillanib oksid hosil qiladi:

CuCO₃ = CuO + CO₂.

Gidrokarbonatlar suvda yahshi eriydi (ichimli sodadan tashqari).

Gidrokarbonatlar quruq holatda ham eritmada ham qizdirilganda parchalanib karbonatlar hosil qiladi:

2NaHCO₃ = Na₂CO₃ + H₂O + CO₂.

Karbonat va gidrokarbonat ionlariga sifat reaksiyasi. Kuchli kislotalar ta’sir ettirilganda uglerod (IV) oksid hosil bo’ladi:

Na₂CO₃ + 2HCl = 2NaCl + H₂O + CO₂↑;

CO₃^2- + 2H⁺ = CO₂ + H₂O.
UGLERODNING TABIATDA AYLANISHI:

ISHLATILISHI

Olmos qattiq materiallarni qayta ishlashda, oynalarni kesishda va sovg’a xamda esdalik buyumlari tayyorlashda ishlatiladi.

Grafit elektrodlar ishlab chiqarishda, metallarni suyuqlantirish uchun tigellar va qatlamlar ishlab chiqarishda ishlatiladi.

Amorf uglerod tibbiyotda va bo’yoqlar, rezinalar hamda protivogazlar uchun adsorbentlar ishlab chiqarishda ishlatiladi. 

Karbinga yuqori zichlikka ega tolalar va yarim o’tkazgichlar sifatida qiziqish katta.

Fullerinni nanomateriallarning asosi sifatida qo’llanilishini o’rganish boshlangan, chunki u yuqori darajada o’tkazuvchanlikka ega.

Is gazi qaytaruvchi sifatida qo’llaniladi. Masalan, metallar va ularning oksidlarini olish xamda organic sintezlar ya’ni spirtlar, uglevodorodlar, aldegidlar va boshqalarni olish.

Karbonat angidrid oziq-ovqat sanoatida, yong’inni o’chirish jixozlari ishlab chiqarishda, past temperature xosil qilishda “quruq muz” sifatida va biologic jarayonlarda katta axamiyatga ega.