Uglyevodlar, monosaxaridlar

Oligosakkaridlar
Oligosakkaridlar tarkibida shakar mavjud ikki yoki uchta oddiy shakar kovalent aloqalar bilan bog'langan glikozid.
Glikozid aloqalari alfa yoki beta bo'lishi mumkin.
Eng muhim disakaridlarga misollar,
1) Maltoza (maltoz) - ikkita molekuladan iborat a-glyukoza birgalikda o'tkazildi 1-4-glikozid birikmasi. Maltozani pivo ishlab chiqarishda ishlatiladigan donalardan topish mumkin.
2) Saxaroza - dan tashkil topgan a - glyukoza va a - fruktoza bilan 1-2 - glikozidik birikma ular orasida. Saxaroza misoli stol shakaridir.
3) Laktoza (laktoza) - dan tashkil topgan a - glyukoza va a - galaktoza. Laktoza odatda sutda bo'ladi.


P olisaxaridlar
Polisaxaridlar monosakkarid polimerlardir bir necha yuzdan bir necha minggacha monosaxarid bo'linmalarigaglikozid aloqalari natijasida hosil bo'lgan.
Ba'zi polisaxaridlar to'g'ri zanjirlardan iborat, ba'zilari esa tarvaqaylab ketgan. Polisaxaridlarning asosiy namunalari - kraxmal, glikogen, tsellyuloza va xitin.
Kraxmal (kraxmal) o'simliklar saqlaydigan shakar shakli va undan iborat amilozalar va amilopektin glyukoza polimerlari.
Kraxmal a 1-4 yoki 1-6 glikozidik birikmalar bilan bog'langan glyukoza monomerlaridan iborat. 1-4 va 1-6 raqamlari ular bog'langan monomerlardagi uglerod atomi sonini anglatadi.
Amiloza kraxmal bo'lib, glyukoza monomerlarining tarmoqlanmagan zanjirlari orqali hosil bo'ladi (faqat α 1-4 aloqalar), amilopektin esa tarvaqaylab qo'yilgan polisakkariddir (filial nuqtalarida a 1-6 bog'lanish).
Glikogen (glikogen) odamlarda va boshqa umurtqali hayvonlarda glyukoza saqlash shaklidir va glyukoza monomerlaridan iborat.
Tsellyuloza Bu barcha o'simliklarning asosiy tarkibiy polisakkaridi va hujayra devoridagi asosiy tarkibiy qism.
Tsellyuloza - bu 1-4 glikozidik birikmalar bilan tutashib bo'lmaydigan β-glyukoza polimeridir.
Tsellyulozadagi har ikkinchi glyukoza monomeri tepaga aylantiriladi va monomerlar uzun polimer zanjirlarga mahkam o'raladi. Bu tsellyulozaga o'simlikning hujayralari uchun juda muhim bo'lgan qattiqlik va yuqori kuchlanish kuchini beradi.
Tsellyuloza tarkibidagi aloqani inson hazm qilish fermenti yo'q qila olmasligiga qaramay, sigir, koal, bufalos va ot kabi o't o'simliklari tola tarkibiga kiradigan o'simlik moddalarini hazm qilishlari va oshqozonida maxsus flora yordamida oziq-ovqat manbai sifatida foydalanishlari mumkin.



Hasharotlarning, qisqichbaqasimonlarning qattiq ekzoskeletida tsellyuloza o'xshash polimer mavjud.
Ushbu polimer sifatida tanilgan xitin tarkibida azot bo'lgan polisakkarid. U N-asetil-β-d-glyukosamin (o'zgartirilgan shakar) ning takroriy birliklaridan iborat.
Chitin, shuningdek, qo'ziqorin hujayralari devorlarining asosiy tarkibiy qismidir. Qo'ziqorinlar hayvonlar ham, o'simliklar ham emas va eukaryotlar shohligida sub-qirollikni tashkil qiladi.
Disaxaridlar ikkita monosaxaridlar molekulasidan bir molekula suv ajralib chiқishi natijasida hosil bo`ladi :
Asosiy vakillari saxaroza, maltoza, tsellobioza va laktozalardir. Saxaroza o`simliklarda eng ko`p uchraydigan uglevoddir, Suvda juda yaxshi eriydi. O`simlik tanasida ku"p tu"planadi (ayniқsa, kand lavlagi va shakarkamishda) va sanoatda shakar olish uchun ishlatiladi.
Maltoza undirilgan donlarda ko`p bo`ladi, ya`ni kraxmalning parchala-nishidan hosil bo`ladi. Tsellobioza tsellyuloza gidrolizlanganda hosil bo`ladi. Laktoza sut shakari ham deyiladi va o`simliklarda kam uchraydi.


Xulosa
Trisaxaridlar. O`simliklar tarkibida uchraydigan vakili raffinoza-dir. U chigit tarkibida ko`p bo`ladi. Asosan o`simliklarning ururi va ildiz mevasida ko`p uchraydi. Unayotgan uruғlarda esa keskin kamayadi.
Polisaxaridlar. Ular suvda erimaydi va kolloid eritma hosil kiladi. O`simliklar tarkibida ko`p to`planadi, Eng muhim vakillari kraxmal va tsellyuloza yaxshi o`rganilgan.
Kraxmal protoplazmada ko`p to`planadigan muhim ozika moddadir. U ayniқsa o`simlik donlarida ko`p tugshanadi. Masalan, sholida — 80 foiz, burdoyda — 60-70 foiz, kartoshkada - 20 foiz kraxmal bo`ladi. Kraxmal fotosintez jaraenida vujudga kelgan glyukoza va saxarozaga aylanadi (chunki suvda eriydigan moddalar hosil bo`ladi) va o`simliklarning turli organlariga tarkaladi. Xujayraning extiyojidan ortib kolgan miqdori polimerlanib, kraxmalga aylanadi va zaxira xrlda to`planadi. Bunga esa ikkilamchi kraxmal deyiladi. Kraxmal o`simlik xujayrasida donachalar xrlida uchraydi. Uni yod ta`sirida aniklash mumkin. Chunki suyulti-rilgan yod ta`sirida kraxmal donachalari kuk rangga bo`yaladi. Xar xil o`simliklarning kraxmal donachalari bir-biridan xajmi va shakli bilan farqkiladi. Ularning kattaligi 2-170 mmk. gacha bo`ladi.
Gemitsellyulozalar ham xujayra pustining tarkibiga kiradi. Suvda erimaydi. Ishkoriy eritmalarda yaxshi eriydi. O`simliklarning yoroch Қismida kup uchraydi.
Tsellyuloza ham o`simliklarda ko`p bo`lib, xujayra pustining asosini tashqil etadi. Bargning 15-30 foiz, yegochning 50 foiz, kanop poyasining 70 foiz, chigit tolasining 90 foizgachasi tsellyulozadan iborat. Tsellyuloza suvda erimaydi.
Pektin modtsalari ham polisaxaridlarga kiradi. Ular ko`proқ. mevanarda, ildiz mevalarda, poyalarda uchraydi. Xuayralarning bir-biri bilan birikishida ham ishtirok etadi. Erimaydigan pektinlar mevalar pishishi-da eruvchan pektinga aylanadi va seret қismining yetilishiga sabab bo`ladi.


Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Pleshkov B.P. Bioximiya selskoxozyaystvennx rasteniy. M. “Kolos” 1969 g.
2. Lebedov S.I. Fiziologiya rasteniy. M. 1988 g.
3. Yakushkina N.I. Fiziologiya rasteniy. M. 1980 g.
4.Mustaqimov G.D. O`simliklar fiziologiyasi va mikrobiologiya asoslari. T.1995 y.
4. Xo`jaev J. X O`simliklar fiziologiyasi Toshkent “Mexnat” 2004
5. Rubin B.A. Kurs fiziologii rasteniy. M. 1976 g.
6. www.ziyonet.uz