Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜrklad) Cilt sayı 2017, s. 1-14, TÜRKİYE

mış, -miş, -muş, -müş shaklli sifatdoshlar ega vazifasi bajarmaydi. Gapning harakat 
bajaruvchisini bildiruvchi -gan shaklli sifatdoshning turk tilidagi ekvivalenti sifatida -(y)an, -
(y)en affiksli sifatdoshlar ham ishlatiladi. -(y)an, -(y)en qo‘shimchasi aslida hozirgi zamon 
sifatdoshi yasovchisi bo‘lib, -yotgan shaklli tuslanishsiz fe’lga mazmunan muvofiq kelsa-da, 
kontekstga ko‘ra o‘tgan zamonga oidlikni bildirishi mumkin, bu holda, tabiiyki, -gan 
yasovchisining ekvivalentiga aylanadi:
Dört beş yıl önce bu evde yaşayanlar mutlu kişilerdi(R.N.G.).
To‘rt-besh yil avval bu yerda yashaganlar baxtli insonlar edi.
Bu gapdagi sifatdoshning o‘tgan zamonga taalluqlilik ma’nosi dört beş yıl önce - to‘rt-
besh yil avval payt holidan anglashiladi. -(y)an, -(y)en shaklli sifatdoshlar ega vazifasini 
bajarganida -yotgan qo‘shimchali sifatdoshga xos mazmunni reallashtiradi.
Masalan:
Telaşlı telaşlı saatine bakanlar ve ikide bir yüksekçe bir yere çıkıp uzaktan yolu 
gözetleyenler var(R.N.G.).
Tez-tez soatiga qarab qo‘yayotganlar va ora-chora balandroq joylarga chiqib, uzoqdan 
yo‘lni kuzatayotganlar bor.
Shu jihatdan, -yotgan va -(y)an, -(y)en sifatdosh yasovchilari o‘zaro ekvivalent bo‘ladi. 
Masalan: Ayni shu maqsadda yashayotganlar oz emas. Taqqoslanayotgan tillarda kelasi zamon 
sifatdoshlari -a/-y+-digan//-(y)acak, -(y)ecek affikslari yordamida yasaladi hamda gapda 
otlashib, harakat bajaruvchini ifodalaydi.
Masalan:
Aytadiganlaringiz muhimmidi?
Konuşacak olduklarınız önemliymdi? 
Yarın yola çıkacaklar sabah saat sekizden önce terminale gelmiş olmalıdır(R.N.G.).
Ertaga yo‘lga chiqadiganlar soat sakkizdan avvad terminalga kelgan bo‘lishlari kerak.
Shu bilan birga, ega vazifasidagi -(y)acak, -(y)ecek shaklli sifatdoshlar -moqchi 
bo‘lmoq tuzilmali sifatdoshlar bilan semantik ekvivalentlik munosabatiga kirishishi hamda 
harakat bajaruvchilarni maqsadi, niyati kabi ma’nolar asosida anglatishi mumkin:
Bugün sınava girecekler üst kattaki dersanede toplansın(R.N.G.).
Bugun imtihonga kirmoqchi bo‘lganlar yuqori qavatdagi darsxonada to‘plansin.
Demak, o‘zbek va turk tillaridagi paradigmatik jihatdan muqobil keluvchi sifatdosh 
yasovchilari eganing ifoda materiali ko‘rsatkichi sifatida bir-biriga to‘la semantik, stilistik 
ekvivalent bo‘la olmaydi. Bir qarashda umumiylikka ega bu qo‘shimchalar ma’no doirasi, 
qo‘llanilish o‘rniga ko‘ra butunlay boshqa tartibdagi ekvivalentlikni namoyon qiladi. Masalan, 
ega vazifasida kelgan -gan shaklli sifatdoshning semantik-stilistik muqobili -dık, -dik, -duk, -