Umum ped na amal-O`um 13-14

Inson sog`ligini saqlashning muhim omillari 
Jismoniy mashqlar 
To`g`ri ovqatlanish 
uyqu 
Badanni toza tutish 
Kun tartibiga rioya
qilish 

---

UZLIKSIZ TA‘LIM PEDAGOGIKASI 
110 
ko‘rsatkich aniqlanadi. Yetuklik deganda badanning tashqi ko‘rinishidagi garmoniya, go‘zallik shakli, sifatlarning
yukori darajadagi kamoloti tushuniladi.
Madaniyat tarbiyaning tarkibiy qismidir. Shu bilan birgalikda, madaniyat inson va jamiyat umumiy 
madaniyatining ham ajralmas qismi. Madaniyat - sport ishlari yoki oddiy sport sho‘‘balari, klublari, guruhlar yoki 
ommaviy musobaqalar va hokazolarda namoyon bo‘ladi.
Mashhur yunon donishmandi Aflotun baxt haqida zikr etib: « Inson uchun birinchi baxt-uning sog‘lig‘i, 
ikkinchisi-go‘zallikdir» degan ekan. Chindan ham sihat-salomatlik hamma boyliklar manbaidir. Nasl-nasabi sog‘lom va 
ma‘naviyati yuksak xalqning avlodlari ham sog‘lom va ma‘naviyati yuksak xalqning avlodlari ham sog‘lom-baquvvat, 
iymon-e‘tiqodli va sadoqatli bo‘ladiki, bu baxt ona-Vatanning shuhrati va qudratining zo‘r omiliga aylanadi. Xalqning 
ana shunday baxt-saodati uchun sog‘lom avlod kerak. 
Sog‘lom avlod deganda biz ham jismoniy, ham ma‘naviy tomondan yetuk, bardam, har ishga qodir, ilg‘or 
madaniyatli kishilarni ko‘zda tutamiz. Darhaqiqat, shunday noyob fazilatlarga ega avlodni tarbiyalab voyaga 
yetkazayotgan xalq kelajakka ochiq ko‘z, yorug‘ yuz, katta ishonch bilan qaraydi. 
Insonning kuch va qobiliyatlarini tahlil etganda, u uchga bo‘linadi: jismoniy, aqliy va axloqiy. Shunga binoan, 
insonning bu kuch-qobiliyatlarining taraqqiysi, yuksalishini ta‘min etadigan tarbiya ham uch qismga ajraladi: badan 
tarbiyasi, aql tarbiyasi, axloq tarbiyasidir. 
Maktab yoshidagi bolalarning qaddi-qomatini to‘g‘ri -mutanosib shakllantirish, suyak-bo‘g‘inlarni va muskullarni 
uyg‘unlashgan tarzda rivojlantirish, yurak-qon tomir hamda nafas olish a‘zolarini, asab tolalari majmuasini 
mustahkamlash muhim. 
Tana a‘zolarining mo‘tadil faoliyati uchun harakat juda zaruriydir. Buyuk hakim, mutafakkir Abu Ali ibn Sino: 
« Badantarbiya-sog‘liqni saqlashda ulug‘vor usuldir», -deydiki, bu fikr: « Kimki kilsa harakat- sog‘ligida bo‘lar 
barakat» degan naqlni eslatadi. 
Qadimdan xalqimizda badantarbiyani riyozat deb atashgan. Abu Ali ibn Sino « Tibbiy doston» (« Urjuza») 
asarida riyozat-badan tarbiyasi to‘xtalib, uning bir necha xillari bo‘lishi, bu jismoniy mashqlar bilan o‘rtacha 
shug‘ullanish sog‘liqqa foydali ekanligini bunday ta‘riflaydi: 
« Bilsang riyozat turlari necha-necha 
Sharofatli bo‘lar esa u o‘rtacha. 
To‘g‘ri va mo‘tadil bo‘lib o‘sgay badan,
Kir-chir ila chiqindidan qutular tan.»(Ibn Sino, 1999,45) 
Olim yana mashqsiz yurish badanda yomon xiltlarning yig‘ilishiga sabab bo‘lishini alohida uqtirib, bunday deb yozadi: 
« Riyozatsiz yotishdan ko‘p topma rohat,
Bu rohatdan topolmassan hech manfaat. 
Jim yotsang iflos xilt-la to‘lar badan, 
G‘izocha hech hozirlanmas biror maskan». 
Mashqlarning sihat-salomatlikka foydasi cheksiz ekanligini D. Adisson bunday ta‘riflaydi: « Mutolaa aql 
uchun qancha zarur bo‘lsa, mashqlar ham badan uchun shuncha zarur».Suqrot bu borada quyidagi fikrni bildiradi: 
«Gimnastika yordami ila men badanimning muvozanatini to’g’rilab olaman». 
 
Xalq pedagogikasida badan tarbiyasi inson hayotida katta ahamiyatga ega ekanligi tarannum etiladi. 
Birinchidan, hayotda har kimning mukammal sog‘ -salomatlikka, kuch-quvvatga ega bo‘lish ehtiyoji bor. Ikkinchidan, 
tan sog‘ligi fikr va axloqning ham sog‘ligini ta‘min etadi. Fikr va axloq bilan mizoj va sog‘lomlik uzviy bog‘liq. 
Badan tarbiyasining maqsadi har tomonlama yetuk: chiniqqan, sof fikrli, mard, sabotli, qat‘iyatli, Vatanni 
himoya qila oladigan shaxslarni kamol toptirishdan iborat. 
O‘quvchilarni tarbiyalash jarayonida qo‘yidagi asosiy vazifalar hal etiladi. Birinchi vazifa-sog‘liqni 
mustahkamlash, tana a‘zolarini chiniqtirish, jihatdan to‘g‘ri rivojlanish hamda uning ish qobiliyatining oshishiga ta‘sir 
etishdir. 
Shuni qayd etish lozimki, o‘quvchilarning sog‘lig‘ini faqat tarbiya darslari hamda maktab sharoitida 
o‘tkaziladigan maxsus tadbirlar hisobigagina mustahkamlash qiyin. Chunki bu jarayon ota-ona, tarbiyachi, butun 
pedagoglar jamoasining ishi bo‘lib, sog‘lomlashtirish bilan bolalarni muntazam ravishda olib borilishi shart. 
Bolalarga tarbiya berishda bolalar o‘yinlari badan tarbiyadagi xalq o‘yinlari ( «Soqqa», «Kes-Kes»,» 
Qirq tosh», «Durra soldi», «Tepish»)ning aqliy, axloqiy va estetik kamolotning mezonlari bo‘lsa, xalq an‘anaviy sporti 
- farzandlar baquvvatligi va yetukligining garovidir. Xalq pedagogikasining badan tarbiya berishdagi imkoniyati 
kengdir. Atrof muhit va tabiatni e‘zozlash bilan birga inson o‘z sog‘ligini mustahkamlovchi mavjudot sifatida qaralishi 
katta ahamiyatni kasb etadi. turli udumlar, rasm-rusm, marosimlar, tabiat bayramlari, «Navro‘z», «Mehrjon», «Hayit 
bayrami», « Poyga», « Ko‘pkari», bolani beshikka solish, sunnat qilinishi, uylanish, payg‘ambar yoshi, oltin va 
kumush to‘ylar, turli yubileylar, odatlar, udumlar va marosimlarning ta‘lim-tarbiyaviy ahamiyati ham juda kattadir.