Умумий тилшунослик

 
Равшанхўжа Расулов 
Равшанхўжа Расулов истиқлол даври ўзбек тилшунос-лигининг таниқли 
вакили, сермаҳсул назариётчи олим, фило-логия фанлари доктори (1989), 
профессор (1990). 
Равшанхўжа Расулов 1946 йилда Тошкент шаҳрида туғилди. 1965 йилда 
мактабни тугатди. 1965 – 1970 йилларда ўзМУ (собиқ ТошДУ)нинг ўзбек 
филологияси факультетида ўқиди. 
1975 йилда «Алпомиш» достонида сўзлар орасидаги синтак-тик 
муносабатнинг ифодаланиши» мавзусида номзодлик, 1989 йилда «ўзбек 
тилидаги ҳолат феъллари ва уларнинг валентлиги» мавзусида докторлик 
диссертациясини ҳимоя қилди. 
Р.Расулов ўзбек тилшунослигининг лексикология, семасио-логия, 
лексикография, синтаксис, умумий тилшунослик ва ўзбек тили фанлари бўйича 
фундаментал тадқиқотлар яратган олимдир. 
1
А. Нурмонов. ¤ша асар, 222-бет. 
1
Н.Маµмудов. ¤зимиз ва с´зимиз. Т., 1997, 3 – бет. 

---

94 
Унинг асосий асарлари: 1. «ўзбек тилидаги ҳолат феъллари ва уларнинг 
облигатор валентликлари» (1989). 2. «ўзбек тили феълларининнг семантик 
структураси» (1-қисм, 1990). 3. «Гла-голы состояния в узбекском языке и их 
валентность» (1991). 4. «Лексикологияни ўрганиш» (ҳамкор,1992). 5. «ўзбек 
тили феълларининг семантик структураси» (2-қисм, 1993). 6. «ўзбек тили 
систем лексикологияси асослари» (ҳамкор, 1995). 7. «ўзбек тили тасвирий 
ифодаларининг изоҳли луғати» (ҳам-кор, 1997). 8. «ўзбек тили феълларининг 
маъно тузилиши» (2001). 9. «ўзбек тили» (ҳамкор, 2004). 10. «Нутқ маданияти» 
(ҳамкор, 2004). 11. «ўзбек тили» (ҳамкор, 2005). 12. «Умумий тилшунослик. 
Тилшунослик тарихи. 1-қисм» (2005). 13. «ўзбек тили назарий грамматикаси 
муаммолари» (феъл – кесим валентлиги ва содда гап структураси, нашрда) ва 
бошқалар. 
Проф. Равшанхўжа Расулов туркологияда ҳолат феълларига оид қатор 
монографияларида илк бор ушбу феълларни илмий – назарий ва фалсафий 
жиҳатдан мукаммал ўрганиб чиқди. Айни феълларнинг маъно тузилишини 
компонент таҳлил усули асосида текшириб, уларнинг ички ЛСГларини 
аниқлаб, бу гу-руҳга кирувчи феълларнинг ҳар бирини таърифлади, тав-
сифлади Шунингдек, айни ҳолат феълларининг валентлик им-кониятларини 
ҳам чуқур ёритиб берди. Шунга кўра ўзбек тилшунослигида систем 
лексикологиянинг ва систем синтак-сиснинг шаклланиши ва кенг қулоч ёйиши 
учун мустаҳкам замин яратди.
Олимнинг устози профессор Ґ.Неъматов ҳамкорлиги ва раҳбарлигида 
яратилган «ўзбек тили систем лексикологияси асослари» асарида туркий 
тилшуносликда илк бор жаҳон систем – структур тилшунослигининг энг яхши 
жиҳатлари ўзининг аниқ ифодасини топди. Шунингдек, тадқиқотда шу кунгача 
ўзбек 
лексикологиясида 
эришилган 
ютуқлар 
умумлаштирилди, 
чуқурлаштирилди
1
, бир бутун ҳолда китобхонга тақдим этилди.
Олим назарий – фалсафий йўналишдагина эмас, балки амалиёт билан боғлиқ 
- шу кунги тил сиёсатининг долзарб ма-салаларидан бири бўлган давлат тилини 
ўрганиш борасида ҳам асарларга эътибор бериб келмоқда. Аниқроғи 
ҳамкорликда – унинг раҳбарлигида олий ўқув юртлари рус гуруҳи талабалари 
учун катта ҳажмда лотин ёзувида «ўзбек тили» дарслиги эълон қилинди. 
Дарсликда назарий билимлар билан амалий билимлар уйғунликда берилди. 
Ишда асосий диққат – эътибор амалиётга – сўзлашув нутқига – нутқ ўстириш 
муаммосига қаратилди, нутқ услублари ва ўзбек тилида иш юритиш 
ҳужжатлари ҳақида ҳам маълумотлар келтирилди. 
Проф. Равшанхўжа Расуловнинг шогирди билан ҳамкор-ликда яратган 
тилимиз бойлигини намоён этувчи парафраза-ларнинг изоҳли луғати ҳам 
бўлиб, ушбу асар шу йўналишдаги дастлабки тадқиқот сифатида эътиборга 
лойиқдир.
2
1
Јаранг, А.Нурмонов. ¤ша асар, 188 – бет. 
2
Монографик характердаги ´³ув ³´лланманинг µажм та³озосига к´ра VI б´лимда ³айд этилган тилшуносларнинг 
барчаси µа³ида маълумот бериш имкони б´лмади. Шунга к´ра µар бир авлод тилшуносларидан вакиллар 
келтириш билан чекландик.

---

95