Umumiy doc

o‘lchash xatoligi deyiladi. O‘lchanayotgan kattalik birliklarida ifodalangan o‘lchash 
xatoligi o‘lchashning mutlaq xatoligi deyiladi: 
∆X=X-X
h
(1.5) 
bu erda, ∆X — mutlaq xatolik; X—o‘lchash natijasi; X
h
 — o‘lchanayotgap kattalikning xakiqiy kiymati
. 
O‘lchash mutlaq xatoligining o‘lchanayotgan kattalikning hakiqiy qiymatiga 
nisbati o‘lchashning nisbiy xatoligi deyiladi. 
O‘lchash xatoliklari ularning kelib chiqishi sabablariga ko‘ra muntazam, 
tasodifiy va qo‘pol xatoliklarga bo‘linadi. 
Muntazam xatolik deyilganda faqat bitta kattalikni qayta-qayta o‘lchaganda 
o‘zgarmas bo‘lib qoladigan yoki biror qonun bo‘yicha o‘zgaradigan o‘lchash xatoligi 
tushuniladi. Ular aniq qiymat va ishoraga ega bo‘ladi, ularni tuzatmalar kirtish bilan 
yo‘qotish mumkin. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

28
Kattalikni o‘lchash natijasida olgan qiymatga muntazam xatolikni yo‘qotish 
maqsadida qo‘shiladigan qiymat tuzatma deb ataladi. Odatda, muntazam xatoliklar 
instrumental (o‘lchash asboblari), o‘lchash usullari, sub’ektiv (noaniq o‘qish), 
o‘rnatish, uslubiy xatoliklarga bo‘linadi. 
Instrumental 
xatolik 
deyilganda 
qo‘llanayotgan 
o‘lchov 
asboblari 
xatoliklariga bog‘liq bo‘lgan o‘lchash xatoliklari tushuniladi. YUqori aniqlikda 
o‘lchaydigan asboblar qo‘llanganda o‘lchov asboblarining takomillashmagani 
orqasida kelib chiqadigan instrumental xatoliklar tuzatma kiritish usuli bilan 
yo‘qotiladi. Texnik o‘lchov asboblarining instrumental xatoliklarini yo‘qotib 
bo‘lmaydi, chunki bu asboblarni tekshirilganda tuzatmalar bilan ta’minlanmaydi. 
O‘lchash usuli xatoligi deyilganda usulning takomillashmaganligi orqasida 
kelib chiqadigan xatolik tushuniladi. Ular, ko‘pincha, yangi usullar qo‘llaganda, 
qiymatlar orasidagi haqiqiy bog‘lanishni taxminiy apporoksimasiya qiluvchi 
tenglamalardan foydalanilganda paydo bo‘ladi. O‘lchash usuli xatoligi o‘lchov 
vositasi, xususan, o‘lchash qurilmasi, ba’zida esa, o‘lchash natijasi xatoliklarini 
baholashda e’tiborga olinishi lozim.