Umumiy doc

CHastotali o‘zgartkichlar texnologik jarayonlarni avtomatik nazorat qilish va 
boshqarish tizimlarida keng qo‘llaniladi. 
O‘lchash axborotini bir xillashtirilgan chastotali signal bilan uzatish tizimi 
birlamchi o‘lchash o‘zgartkichlari asosida amalga oshirilib, bunda birlamchi o‘lchash 
o‘zgartkichlari o‘lchanayotgan texnologik parametrni bir xillashtirilgan chastotaviy 
signalga o‘zgartiradi. 
O‘zgartirish parametr → kuch → chastota sxemasi buyicha yuz beradi. 
Kuch chastotali o‘zgartkichlarning ishlash prinsipi mexanik kuchlanishni torli 
elementning ko‘ndalang tebranishlar chastotasiga o‘zgartirishga asoslangan. 
O‘lchanayotgan fizik kattaliklar o‘lchash asbobining sezgir elementiga ta’sir qilib, 
fizik kattaliklarga mutanosib bo‘lgan G‘ kuchga aylanadi (8.9-rasmda torli chastota 
o‘zgartkichning prinsipial sxemasi ko‘rsatilgan). Bu kuch elastik sterjen (richag) 1 va 
u bilan bog‘langan torli element 3 tomonidan qabul qilinadi. O‘lchanayotgan fizik 
kattalik G‘ kuch o‘zgarishi bilan elastik sterjen va o‘zgarmas magnit qutblari 4 
orasida 
joylashgan 
torli 
elementda kichik (mikronlarda 
o‘lchanadigan) deformasiya hosil 
qiladi, 
natijada 
torning 
ko‘ndalang 
tebranishlar 
chastotasi o‘zgaradi. 
Kuch-chastota o‘zgartkichi 
rezistorlar R
1
, R
2
, R
3
va R
t
qarshilikli 
tor 
3 
yordamida 
8.9 – расм. Торли частота ўзгарткичи.
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

305 
tashkil etilgan ko‘prikli sxemani ifodalovchi torli generator asosida amalga 
oshiriladi. 
Ko‘prikning o‘lchash diagonali 5 elektron kuchaytirgichning kirishiga ulangan, 
uning chiqishi esa ko‘prik manbai diagonaliga ulangan. Tor doimiy 4 magnitning 
qutblari orasiga joylashgan. Torning pastki uchi qo‘zg‘almas asocga bikr 
mahkamlangan, yuqori uchi esa — xarakatlanuvchi richag 1 ga mahkamlangan. 
Tordan o‘zgaruvchan tok o‘tganda tor tebrana boshlaydi va unda shakliga ko‘ra 
sinusoydaga yaqin bo‘lgan EYUK induksiyalanadi. Torda kechadigan fizik 
jarayonlarga muvofiq uning magnit maydonidagi tebranishlarida tebranish konturi 
ko‘rinishiga ega bo‘lgan elektr sxema 8.10-rasmda 
berilgan. 
Tebranish konturining parametrlari tor parametrlari 
bilan quyidagi munosabatlar orqali bog‘langan: 
v
l
В
R
l
B
C
F
S
l
B
L
ρ
ρ
π
4
;
2
;
2
2
2
2
3
3
=
=
=
(8.5) 
bu erda,L — ekvivalent induktivlik; V — doimiy magnit oralig‘idagi 
(tirqishidagi) induksiya; l — torning uzunligi; S — torning ko‘ndalang kesimi 
yuzi; G‘ — kuchlanish; S — ekvivalent sig‘im; ρ — tor materialning zichligi; v 
— havoga ishqalanish koeffisienti; R — tebranayotgan torning dinamik 
qarshiligi. 
Ekvivalent sxemasidagi r qarshilik tor harakatsiz 
bo‘lganda uning aktiv qarshiligini ifodalaydi. Tor tebranayotganda sof aktiv 
qarshiliklarni o‘z ichiga olgan ko‘prik sxemasi chastota bog‘liqli elementlari bo‘lgan 
ko‘prikka aylanadi. Ma’lumki, o‘z- o‘zini uyg‘otuvchi generatorning chastotasi 
tebranish konturiniig f
0
xususiy chastotasi bilan aniqlanadi, u esa konturning L 
induktivligi va S sig‘imi bilan quyidagi ko‘rinishda bog‘langan: 
f
0
= 1/(2π
LC
). 
Qarab chiqilayotgan generator uchun xususiy tebranishlar chastotasi f
0
ushbu 
)
/(
5
.
0
2
0
ρ
S
l
F
f
=
(8.6) 
ifoda bilan aniqlanadi. 
(8.6) tenglamadan generatorning xususiy tebranish chastotasi torning xususiy 
8.10 – расм. Магнит