Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

Tajribani oʻtkazish tartibi: 
- Aspiratorning pastki teshigi berk ekanligiga amin boʻling.
- Presizision shisha trubkali rezina tiqinni aspiratorning yuqorigi teshigiga 
perpendikulyar qilib joylashtiring
- Agar endi zoldir shisha trubkaga kiritilsa, u idishdagi havo hajmi shakllantirgan 
havo yostigʻida garmonik tebranishlar bajaradi. Ishqalanish energiyasiga 
yoʻqotishlar muqqarar boʻlgani uchun tebranishlar soʻnadi.
- Bir necha marta (masalan 20) tebranishlar davrini T 10 ossillyasiya uchun 
oʻlchang.
- Barometr koʻrsatishi boʻyicha bosim qiymatini yozib oling.
- 1 l hajmli plastik menzurkadan foydalangan holda, idishni suv bilan toʻldirib, 
aspiratorning hajmini aniqlang. Suvni toʻkgandan keyin idishni yaxshilab quriting. 
 
Sinash uchun savollar: 
1. 
Richard metodi haqida ma′lumot bering. 
2. 
Poʻlat zoldirning ossillyasiya davrini tushuntiring. 
3. 
Gaz molekulasining erkinlik darajasini tushuntiring. 
4. 
Richard metodi bilan adiabata koʻrsatgichini aniqlaydigan tajriba qurilmasini 
tushuntiring. 

---

118 
3 – BOB. ELEKTR VA MAGNETIZM 
1- laboratoriya ishi 
ELEKTROMETRIK KUCHAYTIRGICH YORDAMIDA 
ELEKTROSTATIKANING ASOSIY TAJRIBALARINI BAJARISH. 
(Qoʻshimcha foydalanish uchun adabiyotlar: 13, 14, 15, 17, 48, 49, 52, 58.) 
 
Tajriba maqsadi: Ikki ishqalanish tayoqchasini bir-biriga ta′sir yetkazganda 
zaryadlarning ajralishini tekshirish. Ishqalanish tayoqchasi ishqalash folgasi bilan 
ishqalanganda zaryadlar ajralishini tekshirish. Ishqalanish tayoqchalari har xil 
folgalar bilan ishqalangandan keyin zaryadlangan tayoqchalarning qutblarini 
aniqlash. 
Qisqacha nazariya: Zaryadlar ikki materialni bir-biriga ishqalaganda yoki ta′sir 
etkazganda hosil boʻlishi mumkin. Tajribalarga koʻra materiallarning biri musbat 
ikkinchi manfiy zaryadga ega boʻladi. Bundan tashqari hosil boʻlgan zaryadlarning 
miqdori bir-biriga teng boʻladi. Agar materiallardan hosil boʻlgan zaryadlarni bir 
vaqtda oʻlchasak ular bir-birini kompensatsiyalaydi. Material zaryadining ishorasi 
bir materialning oʻzidan bogʻliq emas, yani ikkinchi materialning xossalariga ham 
bogʻliq. Ikki material bir-biriga ishqalanganida zaryadlarning hosil boʻlishini 
aniqlash uchun elektrometrik kuchaytirgichlardan foydalaniladi. Bu qurilmada juda 
katta kirish qarshiligiga (10
13
Om) va juda kichik chiqish qarshiligiga (1 Om) ga 
ega boʻlgan asbob hisoblanadi. Kuchaytirgichning kirishi 2 ta sigʻimiy ulash yoʻli 
bilan va zaryadlarning toʻplash uchun Faradey chashkasidan foydalanib asbob 
yordamida juda kam miqdordagi zaryadlarni oʻlchash imkonini beradi. Shunday 
qilib tekizish va ishqalash yoʻli bilan hosil qilingan zaryadlar yuqori aniqlik bilan 
topilishi mumkin. 
450 V li energiya manbai va 12 V AC energiya manbaiga ega boʻlgan tajriba 
qurilmalari mos ravishda 40-rasm va 41-rasmda koʻrsatilgan. Elektrometr 
kuchaytirgich yordamida zaryadni 

---

119 
qanday oʻlchash mumkinligi 53214 koʻrsatmalar toʻplamidan bilib olishingiz 
mumkin.