Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

Tajriba motorisiz oʻlchashlarni bajarish. 

CASSY misollar faylidan “Earth magnetic field”ni ishga tushiring.
Eslatma: By fayl CASSY misollar faylida saqlanmagan. U kompyuter “Hard disk” 
idan funksional knopka F3 ni bosish bilan ishga tushirilishi lozim. 

Misollar faylidagi berilganlami funksional knopka F4 ni bosish bilan 
tozalang. 

Tajriba motorining tezligini 0 ga oʻrnating. 

Induksion kuchlanishni vaqtning funksiyasi sifatida oʻlchashni F9 funksional 
knopkani bosish yordamida boshlang. 

Induksion gʻaltakni z oʻqi atrofida qoʻl bilan aylantiring. 

---

151 

Eslatma: Oʻlchash 20 sekunddan keyin avtomatik ravishda toʻxtaydi. 
Oʻlchash parametrlarining detallari uchun ... knopkasini bosing va “measuring 
parametr” menyusidan ularni koʻring. 

Oʻlchashni y - va x - oʻqlar atrofida aylantirishlar uchun takrorlang. 
 
Qoʻshimcha ma′lumotlar 
Tajribadagi asosiy xatolik oʻtkazgich halqa yaqinida joylashgan magnitlangan 
poʻlat jismlar sababli magnit maydonining buzilishidan hosil boʻladi. Yuqori 
oʻlchash aniqligiga erishish uchun gʻaltakning parametrlari imkoni boricha katta 
qilib tanlab olinishi zarur. 
Yer magnit maydonining ogʻishi boʻlmaganda (magnit ekvatorda) yer magnit 
maydonining qiymati 31.2 
𝜇T ga teng va magnit qutblarida 2 marta kattaroq 
boʻladi. 
Ekvatorga yaqin joyda tajribani bajarishda muammo tugʻiladi. Ekvatorda magnit 
maydonining qiyalik burchagi 0 ga yaqin va xuddi shu holda 
𝐵
𝑧
ham nolga yaqin 
boʻladi. (3.29) va (3.31) tenglamalar katta sonlami ayiradiva nazariyada kichik 
musbat sonlami hosil qiladi. Bu kichik farq kichik oʻlchash xatoliklari tufayli ham 
(poʻlat boʻlagi) manfiy boʻlib qolishi mumkin va (3.29) va (3.31) tenglamalardagi 
kvadrat ildizi yechimga ega boʻlmaydi. 
Ekvatorga yaqin joylarda ogʻish burchagi uchun natijalar olish uchun 𝐵
𝑧
toʻgʻridan-toʻgʻri oʻlchanishi kerak. (3.25) tenglamadan foydalanib biz gorizontal 
aylanish oʻqi boʻyicha tajriba oʻtkazamiz va 𝐵
𝑧
= 0 ga aylanish oʻqini shimol 
janubga toʻgʻrilab erishamiz. Bu esa kuchlanishning minimumini izlash bilan 
bajarilishi mumkin. Keyin 
𝐵
𝑧
ning qiymati (3.25) tenglamadan hisoblanadi va 
(3.31) tenglamaning oʻta qismiga qoʻyiladi. Bu tajribada biz 𝐵
𝑧
ning qiymatini 
uning ishorasisiz oʻlchaymiz, chunki ekvatoming janubida (3.29) va (3.31) 
tenglamalar kvadrat funksiyaning manfiy natij alaridan foydalanish lozim.