Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

 
Sinash uchun savollar: 
1. 
Elektromagnit maydon tushunchasini tarif bering. 
2. 
O`zgaruvchan magnit maydonni fizik mohiyatini tushuntiring. 
3. 
Induksion elektr yurutuvchi kuchni hosil bolish omillari. 
4. 
Voltengofen mayatnikli tajriba qurilmasi ishlash prinsini tushuntiring. 
 
 
 
 
 
 

---

147 
8 - laboratoriya ishi 
YER MAGNIT MAYDONINI AYLANUVCHI INDUKSION GʻALTAK 
YORDAMIDA OʻLCHASH. 
(Qoʻshimcha foydalanish uchun adabiyotlar: 15, 17, 18, 48, 49, 52, 57, 58.) 
 
Tajriba maqsadi: Yer magnit maydonining komponentlarini aniqlash. Yer magnit 
maydonining ogʻish burchagini aniqlash. 
Qisqacha nazariya: Oʻramlar soni N ta, yuzasi 
𝐴 = 𝜋𝑅
2
boʻlgan aylanma 
induksion gʻaltak aylanish oʻqining diametridan otuvchi oʻq atrofida oʻzgarmas 𝜔 
burchak tezlik bilan bir jinsli  magnit maydonida aylansauni kesib oʻtuvchi 
magnit oqimi 
Ф = 𝜋𝑅
2
𝑁𝐵𝑐𝑜𝑠(𝜔𝑡) (3.20) 
Bu yerda 
𝜔-burchak tezlik, R-induksion gʻltakning radiusi, N- induksion 
gʻaltakning oʻramlar soni. (3.20) tenglamada aylanish oʻqi  magnit maydoniga 
perpendikulyar yoʻnalgan. Â magnit maydonini induksiyalanayotgan kuchlanish U 
ning amplitude qiymatidan aniqlash mumkin 
𝑈 = −
𝑑Ф
𝑑𝑡
= π𝑅
2
𝑁𝐵ωsin (ωt) (3.21) 
𝑇 = 2𝜋/ 𝜔 aylanish davrida foydalanib, induksiyalangan kuchlanishning 
maksimal qiymati uchun quyidagicha hosil qilamiz.
𝑈 =
2𝜋
2
𝑁𝑅
2
𝑇
𝐵 = 𝑎𝐵 (3.22) 
𝑎 =
2𝜋
2
𝑁𝑅
2
𝑇
(3.23) 
Induksion gʻaltakning z- yoʻnalish atrofida aylanish uchun Dekart koordinatalar 
sistemasida (57-rasm) kuchlanish amplitudasi 
𝑈
𝑧
= 𝑎√𝐵
𝑥
2
+ 𝐵
𝑦
2
(3.24) 
Induksion kuchlanish yerning quyidagi magnit maydonida induksiyalanadi. 
Simmetrik tufayli x –yoki y- yoʻnalishlar uchun quyidagilar oʻrinli boʻladi 
𝑈
𝑥
= 𝑎√𝐵
𝑦
2
+ 𝐵
𝑧
2
(3.25) 

---

148 
𝑈
𝑦
= 𝑎√𝐵
𝑧
2
+ 𝐵
𝑥
2
(3.26) 
𝐵
𝑥
= √
{−𝑈
𝑥
2
+𝑈
𝑦
2
+𝑈
𝑧
2
}
2𝑎
2
(3.27) 
𝐵
𝑦
= √
{𝑈
𝑥
2
−𝑈
𝑦
2
+𝑈
𝑧
2
}
2𝑎
2
(3.28) 
𝐵
𝑧
= √
{𝑈
𝑥
2
+𝑈
𝑦
2
−𝑈
𝑧
2
}
2𝑎
2
(3.29) 
Xususiy holda yer magnit maydonining umumiy qiymati
𝐵 = √𝐵
𝑥
2
+ 𝐵
𝑦
2
+ 𝐵
𝑥
2
=√
{𝑈
𝑥
2
+𝑈
𝑦
2
+𝑈
𝑧
2
}
2𝑎
2
(3.30) 
Yerning magnit maydonining qiyalik burchagi 
𝛼 quyidagi tenglamadan topilishi 
mumkin 
𝑡𝑔𝛼 =
𝐵
𝑧
√𝐵
𝑥
2
+𝐵
𝑧
2
=√
{𝑈
𝑥
2
+𝑈
𝑦
2
+𝑈
𝑧
2
}
2𝑈
𝑧
2
(3.31) 
Bu formula matematik jihatdan toʻgʻri, ammo oʻlchash noaniqligi tufayli kvadrat 
ildizning argument ekvatorga yaqin joylardagi tajribalar uchun manfiy boʻlishi 
mumkin. Masalaning yechimi uchun qoʻllanmaning oxiriga qarang. Bu tajribada 
induksion gʻaltakning aylanish oʻqi toʻgʻri burchakli koordinatalar sistemasining x- 
y- va z - yoʻnalishlari boʻyicha oʻrnatiladi. Íàã bir holda induksiyalangan 
kuchlanish amplitudasi vaqtning funksiyasi sifatida CASSY bilan oʻlchanadi. 
Oʻlchangan signallardan amplituda va chstota eming magnit maydon 
kuchlanganligi va ogʻish burchagini aniqlash uchun foydalaniladi.