Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

Sinash uchun savollar: 
1. 
Toʻkli o`tkazgichga magnit maydonda qanday ta′sirlar kuzatiladi. 
2. 
Bio-Savar qonuni tushuntiring. 
3. 
Tangensial B-probe vazifasi nimadan iborat. 
4. 
Aylanma halqa shaklidagi oʻtkazgichning magnit maydonini oʻlchash uchun 
eksperimental qurilmani ishlash prinspini tushuntiring. 
 

---

140 
6 - laboratoriya ishi 
MAGNIT OʻZAKKA EGA BOʻLMAGAN INDUKTIV GʻALTAKNING 
MAGNIT MAYDONINI OʻLCHASH. 
(Qoʻshimcha foydalanish uchun adabiyotlar: 13, 14, 15, 18, 49, 51, 50, 55.) 
 
Tajriba maqsadi: Magnit oʻzakka ega boʻlmagan induktiv gʻaltakning magnit 
maydonini undan oʻtayotgan I toʻk kuchining funksiyasi sifatida oʻlchash. Magnit 
oʻzakka ega boʻlmagan induktiv gʻaltakning magnit maydonini uning uzunligi L va 
oʻramlar soni N ning funksiyasi sifatida oʻlchash. 
Qisqacha nazariya: Bio-Savar qonuniga asosan toʻk oʻtayotgan ixtiyoriy 
oʻtkazgich atrofida P nuqtadagi magnit maydon quydagi ulashlarining 
yigʻindisidan iborat boʻladi. 
𝑑𝐵 =
𝜇
0
4𝜋
𝐼
𝑟
2
𝑑𝑠
𝛾
𝑟
(3.13) 
𝜇
0
= 4𝜋10
−7 𝑉𝑠
𝐴𝑚
magnit doimiysi (3.13) tenglamada dS oʻtkazgich qismining uzunligini va 
yoʻnalishini ifodalovchi vektor, roʻtkazgichning berilgan qismida P nuqtaga 
oʻtkazilgan radius vector. Demak toʻliq magnit maydonni xisoblash (3.13) 
tenglamani integralini talab qiladi. Koʻp xollarda bu xisoblashlar ancha murakkab 
boʻlib faqat ma′lum bir simmetriyaga ega boʻlgan oʻtkazgichlar uchun analitik 
yechim xisoblanib chiqilgan. Boshqa xollarda masalan, uzun induktiv gʻaltak 
uchun, Make bele Tenglamalaridan keltirib chiqarilgan Amper qonunini qoʻllash 
ancha yengilroq, 
Ya′ni 
∮
𝑠
𝐵𝑑𝑆 = 𝜇
0
∫ 𝐽𝑑𝐴 = 𝜇
0
𝐼
𝐴
(3.16) 
Bu yerda J-toʻk zichligi, 
𝐼
𝐴
− 𝐴 yuzadan oʻtuvchi toʻk, S- A yuzani chegaralovchi 
berk kontur. Uzun induktiv gʻaltakning magnit maydonini xisoblash uchun A va S 
lar 53-rasmda koʻrsatilganidek tanlab olingan. Agar induktivlik gʻaltagi yetarlicha 

---

141 
uzun boʻlsa, magnit maydon uning ichiga gʻaltak oʻqiga parallel boʻladi va gʻaltak 
tashqarisida deyarli yoʻqoladi. Ya′ni S chegaralovchi konturning 𝑆
1
qismida 
magnit maydon komponenti chegaralovchi kontur yoʻnalishida noldan farqli 
boʻladi. Shuning uchun biz quydagiga ega boʻlamiz; 
∮
𝑠
𝐵𝑑𝑆 = 𝜇
0
∫ 𝐵𝑑𝑆 = 𝜇
0
𝐼
𝐴
(3.17) 
Bu yerda 
𝐿 − 𝑆
1
qismining uzunligi. 
Bundan tashqari,
𝐼
𝐴
= 𝑁𝐼 (3.18) 
Bu yerda; N-A soha ichidagi oʻramlar soni, I-gʻaltakdan oquvchi toʻk kuchini va 
shuning uchun;
𝐵 = 𝜇
0
𝐼
𝑁
𝐿
(3.19) 
Bu tajriba uzun induktiv gʻaltak ichidagi magnit maydon aksial B-probe yordamida 
(3.19) natijaviy tenglamani tekshirish uchun oʻtkaziladi. Namuna Xoll datchigidan 
iborat boʻlib, u namuna oʻqiga parallel boʻlgan yoʻnalishda sezgir hisoblanadi. 
53-rasm. Uzun induktiv gʻaltak magnit maydonini hisoblash