Umumiy pedagogika o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan darslik
Download 2.64 Mb. Pdf ko'rish
|
UMUMIY PEDAGOGIKA MAVLOMOVA (Восстановлен)
|
8.Darsga tayyorlanish Darsning samaradorligi deganda uning ikkita tarkibiy qismini ko‘rish mumkin, bular: darsga puxta tayyorgarlik ko‘rish va darsni o‘tish mahoratidan iborat. Yomon rejalashtirilgan, yetarlicha o‘ylanmagan, shoshilinch loyihalangan va o‘quvchilar imko- niyatlari bilan uyg‘unlashmagan dars yaxshi sifatli bo‘lishi mumkin emas. Darsga tayyorlanish ‒ bu butun bir tadbirlar majmuasini ishlab chiqish, ayni paytda pirovard natijani ta’minlaydigan o‘quv tarbiya jarayonini tanlashdir. O‘qituvchining darsga tayyorlanishi uch bosqichdan iborat: aniqlash, oldindan aytib berish, loyihalash (rejalashtirish). Bu o‘rinda o‘qituvchining materialni yaxshi bilishi, o‘z fani doirasida erkin fikrlay olishi ko‘zda tutiladi. U o‘z kasbiy mavzusiga oid papkasini yoki ish kitobini yuritib, unga o‘zi dars o‘tadigan fan sohasidagi eng yangi ma’lumotlarni to‘playdi, 141 muammoli masala va topshiriqlarni, test materiallarini jamlaydi. Takror aytamiz, muvaffaqiyatli dars o‘tish uchun o‘qituvchi amaliy va o‘quv materialini ishonch bilan puxta egallagan bo‘lishi zarur. Darsga puxta tayyorgarlik ko‘rish ishlari o‘quv axborotlarini sinf imkoniyatlariga, yuqori samara beradigan bilish mehnati va jamoa hamkorligini tashkil etishda qulay shart-sharoit (shakl) ni baholash va tanlashga “moslashishga” olib keladi. Dars berishning oqilona shaklini tanlash uchun o‘quv mashg‘ulotini qat’iy ravishda rejalashtirish zarur. Uning asosida darsni tayyorlash algoritmi (qoidalar majmui), barcha muhim omillar va holatlarni hisobga olishni kafolatlaydigan izchil tadbirlar bo‘lishi zarur. Demak, algoritm (qoidalar majmui)ni amalga oshirish muayyan shart- sharoitlarni aniqlash bilan boshlanadi. Diagnostika (tashxis) bu – tarbiyaviy ishlarni loyihalash munosabati bilan dars o‘tishdagi barcha vaziyatlarni “ochib” berish bilan o‘quvchilarning imkoniyati, ularning faoliyati va xulq-atvori motivlari, o‘qitish darajasi talab qiladigan ehtiyojlar va ishtiyoqlari, qiziqish va qobiliyatlari, o‘quv materialining xususiyati, uning amaliy ahamiyati, darsning tuzilishi, shuningdek, o‘quv jarayonida butun vaqtni qanday sarflanishini, tayanch bilimlarni takrorlash (aktualizatsiya)ga, yangi axborotlarni o‘zlashtirishga, mustah- kamlash va sistemalashtirishga, bilim, malakani tekshirish va xatolarni to‘g‘rilashga ketgan vaqtni chuqur tahlil etish bilan ifodalanadi. Ushbu bosqich mashg‘ulotlar samaradorligini belgilovchi omillarning ta’sirini yorqin tasavvur etiladigan darsning diagnostik kartasini vujudga keltirish bilan yakunlanadi. Oldindan aytish bo‘lajak darsni o‘tishdagi turli variantlarni baholash va ular orasidan eng maqbulini tanlashga qaratilgan. Oldindan aytishning zamonaviy texnologiyasi dars samaradorligi miqdoriy ko‘rsatkichlarini quyidagi yo‘llar bilan chiqarishga yordam beradi. Darsning asl maqsadi bo‘lgan bilim (malakalar) hajmini shakllantirish 100% deb qabul qilinadi. Unga to‘sqinlik qiluvchi omillar, tabiiy ravishda bu ko‘rsatkichni pasaytiradi, yo‘qotishlar kattaligi (maxsus metodika orqali aniqlanadi) va ideal natijada chegirib tashlanadi, shunday qilib, pedagog o‘ylagan shakl bo‘yicha dars samaradorligining erishishi mumkin bo‘lgan aniq 142 ko‘rsatkichi aniqlanadi. Agarda bu ko‘rsatkich o‘qituvchini qoniqtiradigan bo‘lsa, u darsga tayyorlanishning yakunlovchi bosqichi, rejalashtirishga o‘tadi. Qoniqtirmasa – o‘zgartirish mumkin bo‘lgan omillar vositasida darsni tashkil etishning yanada mukammal shaklini izlashga majbur bo‘ladi. Loyihalash (rejalashtirish) – tayyorlanishning yakunlovchi bosqichi bo‘lib, u o‘quvchilarni aqliy faoliyatini boshqarish dasturini tuzish bilan tugaydi. Boshqarish dasturi bu – qisqa va aniq, erkin tuzilgan hujjat bo‘lib, unda o‘qituvchi jarayonni boshqarishning o‘zi uchun zarur o‘rinlarini qayd qiladi, kimdan va qachon so‘rash, qayerda muammoni yuzaga keltirish, mashg‘u- lotning keyingi bosqichiga qanday o‘tish kerakligi, oldindan ko‘zlangan qiyinchiliklar paydo bo‘lganda jarayonni qanday shaklda qayta qurish mumkin va boshqalar shular jumlasidandir. Boshqarish dasturi darsning an’anaviy rejasida boshqarish ta’sirini aniq, ravshan belgilash bilan farq qiladi. Yosh o‘qituvchilar darsning reja konspektini batafsil yozishlari kerak. Bu qoida amaliyot talabi bo‘lib, undan hali biror o‘qituvchi bo‘lajak darsni tashkil etishning har bir tafsilotigacha o‘ylab chiqmasdan haqiqiy ustoz bo‘la olmagan. Qachonki, takror-takror tuzilishlar odatga aylanib qolganda, rejaning hajmi muttasil kamaya borib, u harakatlarning aniq dasturiga aylangandagina, qisqar- tirilgan yozuvlarga o‘tish mumkin bo‘ladi. Yosh o‘qituvchi rejasida quyidagilar aks etgan bo‘lishi kerak: – darsning o‘tish sanasi va mavzu rejasiga muvofiq uning tartib raqami; − dars o‘tilayotgan sinf va dars mavzusining nomi; − o‘quvchilarga ta’lim tarbiya berish va ularni rivojlantirish maqsad va vazifalari; − dars izchilligini ko‘rsatgan holda uning tuzilishi va har bir bosqichlari bo‘yicha vaqt taxminiy taqsimlangan bo‘lishi; − o‘quv materialining mazmuni; − darsning har bir qismida o‘qituvchi tomonidan qo‘llanadigan metod va ish usullari; − dars o‘tish uchun zarur bo‘lgan o‘quv qurollari; − uyga topshiriqlar. |
