Umumiy ta'lim muassasasi bitiruvchisini o'z ichiga olgan zamonaviy dunyoning asosiy xususiyatlari doimiy o'zgarishlardir. Ma'lumotlar tez ko'payadi, yangilanadi, g'oyalar qayta ko'rib chiqiladi

2.1 Tanqidiy fikrlash texnologiyasidan foydalangan holda rus tili darslarida talabalar kompetentsiyalarining asosiy guruhlarini shakllantirish

Mahalliy ta'lim tizimi uchun tanqidiy fikrlashni shakllantirish hayotiy zaruratdir. Pedagogik faoliyat pirovard natijada ideal jamiyat qurishga qaratilgan bo‘lib, shu ma’noda maktabning bir sinfida ham tanqidiy fikrlash asoslarini o‘rgatish ham buyuk maqsadlar sari qadamdir. Tanqidiy fikrlaydigan shaxsni shakllantirishda kompetensiyaga asoslangan yondashuv muhim rol o'ynaydi.

Kompetensiya - shaxsning turli muammoli vaziyatlarda muvaffaqiyatli faoliyat yuritish uchun bilim, ko'nikma, qobiliyat va shaxsiy fazilatlar majmuini qo'llash qobiliyati; berilgan talab, o'rganish darajasi; Davlat ta’lim standartlari va o‘quv rejalarining asoslari.
Kompetentsiya - shaxsning ma'lum bir malakani egallashi; haqiqatan ham shakllangan shaxsiy fazilatlar va shaxsiyatning minimal tajribasi. [38]
Kompetensiyaga asoslangan yondashuv o'quv jarayonining shaxsning asosiy va predmetli kompetentsiyalarini shakllantirish va rivojlantirishga qaratilgan yo'nalishidir. Natijada shaxsning umumiy kompetensiyasi shakllanadi.
Olimlar asosiy ta'lim kompetensiyalari deb atashadiquyidagi.

1. 
   Qadriyat-semantik kompetensiyalar. Dunyoqarash sohasidagi vakolatlar qadriyat yo'nalishlari, atrofimizdagi dunyoni ko'rish va tushunish, unda harakat qilish, o'z rolimiz va maqsadimizni amalga oshirish qobiliyati bilan bog'liq. Ular o'quv faoliyatida o'z taqdirini o'zi belgilash mexanizmini ta'minlaydi.
   
2. 
   Umumiy madaniy kompetensiyalar. Inson yaxshi bilishi kerak bo'lgan bir qator masalalar. Bular milliy va umuminsoniy madaniyatning xususiyatlari, inson va insoniyat, alohida xalqlar hayotining ma’naviy, axloqiy asoslari, fanning, dinning o‘rni, kundalik hayotdagi malakasi va shu kabilardir.
   
3. 
   Ta'lim va kognitiv kompetensiyalar. Bu mustaqil kognitiv faoliyatdagi kompetensiyalar to'plami: o'quv va kognitiv faoliyatni rejalashtirish, tahlil qilish, aks ettirish, o'z-o'zini baholashni tashkil etish bilimi va qobiliyati. Ushbu kompetensiyalar doirasida shaxs faktlarni fantastikadan farqlashni, statistik va boshqa bilish usullaridan foydalanishni, haqiqatdan to'g'ridan-to'g'ri bilimlarni ajratib olishni, nostandart vaziyatlarda harakat qilishni o'rganadi.
   
4. 
   Axborot kompetensiyalari. Zamonaviy axborot texnologiyalari yordamida kerakli axborotni mustaqil ravishda topish, tahlil qilish va tanlash, saqlash va uzatish qobiliyati shakllantirilmoqda. Ushbu kompetensiyalar o'quv fanlari, ta'lim sohalari va dunyoda mavjud bo'lgan ma'lumotlar bilan ishlash ko'nikmalarini beradi.
   
5. 
   Kommunikativ qobiliyatlar. Ular tillarni bilish, boshqalar bilan muloqot qilish usullari, guruhlarda ishlash ko'nikmalari, jamoada turli ijtimoiy rollarni o'zlashtirishni o'z ichiga oladi. Ushbu kompetensiyalarni o'zlashtirish uchun o'quv jarayonida zarur va etarli miqdordagi real aloqa ob'ektlari va ular bilan ishlash usullari belgilanadi.
   
6. 
   Ijtimoiy va mehnat kompetentsiyalari. Ular fuqarolik, ijtimoiy hayotda, ijtimoiy va mehnat sohasida, oilaviy huquq va majburiyatlar sohasida, kasbiy faoliyatda bilim va tajribaga ega bo'lishni ta'minlaydi. Bularga mehnat bozoridagi vaziyatni tahlil qilish qobiliyati, mehnat va ijtimoiy munosabatlar etikasiga ega bo'lish kiradi.
   
7. 
   Shaxsiy o'z-o'zini takomillashtirish vakolatlari. Jismoniy, ma'naviy va intellektual o'z-o'zini rivojlantirish, hissiy o'zini o'zi boshqarish yo'llarini o'zlashtirishga qaratilgan. Bularga shaxsiy gigiena qoidalari, sog'lig'ingizga g'amxo'rlik qilish, ekologik madaniyat kiradi. Kompetentsiyaning ma'lum bir formulasi mavjud: birinchidan, bilim, lekin shunchaki ma'lumot emas, balki tez o'zgaruvchan, dinamik, xilma-xil bo'lib, uni topa olishi, keraksiz narsalarni olib tashlashi, o'z faoliyati tajribasiga tarjima qilishi kerak. Ikkinchidan, ushbu bilimlarni muayyan vaziyatda qo'llash qobiliyati, bu bilimlarni qanday olish mumkinligini tushunish. Uchinchidan, o'zini, dunyoni, bu dunyodagi o'rnini, aniq bilimlarini, shuningdek ularni olish yoki qo'llash usulini adekvat baholash. Mantiqan bu formulani quyidagicha ifodalash mumkin:
   

KOMPETENSIYA = BILIM HARAKATLILIGI + Usulning moslashuvchanligi + TANIQIDIY FIKRLASH
Mavzu kompetentsiyalari asosiy ta'lim kompetensiyalari bilan bevosita bog'liq:

• 
  til malakasi;
  
• 
  nutq qobiliyati;
  
• 
  ijtimoiy-madaniy kompetentsiya;
  
• 
  faoliyat kompetensiyasi.
  

Nutq kompetensiyasi yetakchilik qiladi. Bu nutq faoliyatining barcha turlarida: tinglash, o'qish, gapirish, yozishda ko'nikma va ko'nikmalarni shakllantirishni ta'minlaydi. Nutq aloqasini o'rgatish - matn yaratish va idrok etishni o'rganish - har bir darsda amalga oshiriladi.
Til kompetensiyasi kursning kontseptual bazasi haqida bilim beradi,
til tizimini amaliy rivojlantirish, tilni tahlil qilish qobiliyati
birliklar. Til fanining barcha bo'limlarining til hodisalarini kommunikativ vosita sifatida qo'llashda o'rganish.
Ijtimoiy-madaniy kompetentsiya tilni xalqning ijtimoiy hayoti va milliy madaniyatining ajralmas qismi sifatida ko'rsatishga yordam beradi. U inson, jamiyat, tabiat haqidagi bilimlarni o'zlashtirishni ta'minlaydi.
Faoliyat kompetensiyasi umumiy ta'lim ko'nikmalarini va muvaffaqiyatli nutq faoliyati uchun zarur bo'lgan strategiyalarni o'z ichiga oladi. U harakatlarni amalga oshirish ko'nikmalariga ega bo'lishni ta'minlaydi: kognitiv (rejalashtirish, bajarish, nazorat qilish, tuzatish) va xulq-atvor (og'zaki va og'zaki bo'lmagan).
Rus tili va adabiyoti darslarida tanqidiy fikrlashni rivojlantirish uchun zamonaviy ta'lim texnologiyasi o'quv motivatsiyasi, axborot savodxonligi, yozish madaniyati va ijtimoiy (hayotiy) kompetentsiya muammolarini hal qiladi, xususan: o'quv jarayoniga qiziqish va faol idrokni oshirish. o'quv materiali; har qanday murakkablikdagi ma'lumotlar bilan mustaqil tahliliy va baholash qobiliyatini rivojlantirish; turli janrdagi matnlarni yozish malakalarini shakllantirish; muloqot qobiliyatlari va bilim uchun mas'uliyatni shakllantirish.
Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish texnologiyasi ta'limning turli darajalarida (bolalar bog'chasi - maktab - PTNZ - universitet), turli fan sohalarida, ish turlari va shakllarida foydalanish uchun zarur bo'lgan o'ziga xos uslubiy texnikalar majmuasini taklif etadi. Texnologiya yodlash uchun emas, balki dunyoni anglash, muammoni qo'yish va uni hal qilishning mazmunli ijodiy jarayoni uchun mo'ljallangan. Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish quyidagi sharoitlarda mumkin:

1. 
   o'qituvchi turli g'oyalar, fikrlarni qabul qilsa; o'quvchilarning o'quv jarayonida faolligini qo'llab-quvvatlaydi; ularga tushunarsiz bo'lish xavfi yo'qligiga ishonch hosil qiladi; har bir talabaga ishonadi;
   
2. 
   agar talabalar o'qituvchiga ochiq bo'lsa, o'z-o'zini rivojlantirishga tayyor
   

o'ziga bo'lgan ishonch, o'z g'oyalari va fikrlarining qadr-qimmatini anglay oladigan va tushuna oladigan; o'quv jarayonida faol ishtirok etish; turli fikrlarni hurmat qilish.
Tanqidiy fikrlash hayotiy kompetentsiyaning tarkibiy qismlaridan biri hisoblanadi; Tanqidiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga yo'naltirish an'anaviy ta'limdan farqli o'laroq, hayotiy kompetentsiyani tarbiyalashda ustunlik qiladi. [6] 1-jadvalda har bir alohida kompetentsiya guruhini shakllantirishda tanqidiy fikrlash darsining imkoniyatlarini ko'rib chiqing: