Umumy dil bilimi

Algoritm – hasaplamalaryň kömegi arkaly meseläni çözmekdir, 
munda amal ýönekeýden başlap ýuwaş-ýuwaşdan, ädimme-ädim ýe-
rine ýetirilýär.Logiko-matematik düşünje hökmünde algoritm üçin 
onuň aýry-aýry böleklerden durýandygy, şertlidigi, hereketiniň ýö-
nekeýligi, ugrukdyrylandygy, toplumlaýyndygy ýaly alamatlaryny 
ykrar etmek häsiýetlidir. Dil biliminde maşyn terjimesiniň meseleleri 
bilen baglylykda algoritmler nazaryýetiniň ulanylmagy, diliň özüni 
beýan etmekde, kompýuterler üçin maksatnamalar düzmekde hem 
peýdalanylyp bilner.
Diliň algoritmik beýanynyň terjimäniň dowamynda ulanylmagy 
tekstiň analizine we sintezine niýetlenilýär. Analizde tekstden maglu-
matlar bölünip aýrylýar hem-de açyk görnüşde beýan edilýär, sintez-
de diliň maglumatlary boýunça tekstiň düzülmegi bolup geçýär.

---

177
«Many-tekst» meselesi diňe bir lingwistik däl, eýsem, logika-
-matematik many çykarmany hem öz içine alýar.
Awtomatik maksatnamalaşdyrmak kompýuter üçin buýruklaryň 
belgilenilen ulgamyny özünde jemleýär. Sanlar we buýruklar 
kodlaşdyrylan görnüşde girizilýär. 
Dil biliminde matematikanyň ulanylmagy netijesinde dörän 
mukdar analizi usulyýeti has-da uly üstünliklere eýe bolýar. Ýygylyk 
sözlükleriniň täze-täze görnüşleri çap edilýär. Dil ulgamynyň dürli 
derejelerinde matematiki statistik usullary ulanmakda çeşme bolup 
hyzmat etjek ýörite edebiýatyň ýeterlik mukdarynyň döredilmegi dil 
biliminde täze mümkinçilikleri açýar. Häzir fonetika, sözüň morfe-
ma düzümi we morfologik kategoriýalar matematiki usulda öwre-
nilýär. Fonemalayň sany bilen morfemalaryň ortaça uzynlygynyň 
arasyndaky baglanyşyk ýüze çykaryldy. Fonemalaryň sanynyň 
morfemalaryň we sözleriň hilinde, morfemalaryň sanynyň sözleriň 
hilinde şöhlelenýändigi belli edildi.
Soraglar we ýumuş:
1. Matematiki we inženerçilik dil biliminiň nähili aýratynlygy bar?
2. Maşyn terjimesiniň esasy aýratynlygy nämede?
3. Dil biliminde matematiki usullary ulanmagyň artykmaçlygyny
düşündiriň.