Universiteti a. Abdusamedov, B. Jalilov, A. Tashanov

Muhammad alayhissalom islom dinining asoschisi va davlat 
arbobi (571-632), Allohning rasuli (elchisi) va payg‘ambari.
Muhammad 
alayhissalom 
“Xotam 
ul-Anbiyo” 
-
payg‘ambarlikning xotimasi, muhri ya’ni oxirgisi hisoblanib, yer 
yuzidagi barcha xalqlar va millatlar, butun bashariyat uchun 
yuborilgan payg'ambardirlar.
Muhammad (s.a.v.)ning hayotlari , ajdodlari va faoliyatlari 
ko‘pgina ham dimyoviy ham diniy olimlar tomonidan o‘rganilgan. 
Ulaming bergan ma’lumotlariga ko‘ra, otalari - Abdulloh, onalari -
Omina. Bobolari - Abdulmuttalib, undan keyingi bobolari tartib bilan
- Xoshim, Abdumannof, Qusayn, Xakim, Murra, Ka’b, Puay, G‘olib, 
Fihr (Qurayish), Malik, Nadr, Kinona, Xuzayma, Mudrika, Ilyos, 
Muzar, Nizor, Magd, Adnondir. Adnon Ismoil alayhissalomning 
avlodi Kayzer sulolasidan bo‘lgan. Rasulullohning otalari Abdulloh 
qurayish qabilasining Xoshimiy urug'idan, onalari Omina Zuhra 
urug‘idandir.
Rusululloh Ismoil a.s. avlodlaridan bo'lib, Ismoil a.s. esa Ibrohim 
payg‘ambaming katta o‘g‘li edi. Arablar o‘zlarining ikki payg‘ambar
- Nuh va Ismoil urug'idan deb atashadi. Ismoil avlodlari o‘zlarini 
qurayishlar deb atashadi. Muhammad (s.a.v.) tug‘ulganlarida bobolari 
Abdulmuttalib qurayish qabilasining boshlig‘i va Makkaning noziri 
edi.
Ka’bani birinchi bor toshdan hazrat Ibrohim va Ismoil 
alayhissalomlar 
qurgan, 
uni 
atrofini, 
Makka 
shahrini 
esa 
payg‘ambarimizning bobokalonlari Xusayn qurdirgan. SHunday qilib, 
Ka’ba va Makka shahri Qurayishlar tomonidan boshqarilgan 
Rasululloh tug‘ulgan kezlarida bobolari Abdulmuttalib Makka hokimi 
va K a’ba muhofizi edilar. Ayni vaqtda Qurayishlar boshqa qabilalarga 
qaraganda obro'li, imtiyozli hisoblanib, barcha boshqa qabilalarga 
hokim ham edilar.
Muhammad 
(s.a.v.)ning 
payg‘ambarlik 
faoliyatlari 
diniy 
manbalarda batafsil yoritilgan ammo hali ham bu jarayonni o‘rganish 
tomonlari bo‘lsa kerak deb o ‘ylaymiz. 
Mazkur manbalarda 
ko‘rsatilishicha, Muhammad (s.a.v) Makkadan 3 mil (1 soatlik yo‘l)da 
joylashgan Hiro-Nur tog'iga borib, u erda bir necha oy Tangri taologa 
ibodat qilar edilar. SHu erda ibodat qila yotgan kunlaming birida 
Jabroil alayhissalom birinchi vahiyni olib kelgan va bu jarayon 23 uch 
yil davomida Muhammad (s.a.v.)ga kelib turdi.
118

---

Muhammad (s.a.v)ga vahiy 40 yoshlarida kela boshladi, ana shu 
lavrdan boshlab islom dinining ta’limotiga xalqlami da’vat qilish va 
butun olamni yaratgan yagona Alloh e’tiqod qilish da’vatlari 
payg‘ambarimiz faoliyatlarining mazmunini tashkil etgan va bu 
lihoyatda voqealarga boy jarayondir. Payg‘ambarimiz ulaming 
afdoshlari, sahobalaming yangi dinni targ'ib ilish, unga da’vat etish 
natijasida nafaqat Makka va Madinadagi arablar, balki qo‘shni 
iavlatlardagi xalqlar islomni sekin-asta qabul qilib, jaholat davridagi 
dlatlardan, inson zotiga mos kelmaydigan jirkanch haraktlardan holi 
>o‘la boshladilar. Islom dini va uning insonparvarlik bilan 
yo‘g‘irilgan umuminsoniy-axloqiy g ‘oyalari ular ongidan o ‘rin oldi.
Qur’on, hadis, shariat, fiqhlar musulmonlar uchun asosiy manba 
bo‘lib qoldi va hozir ham shunday. Islom dinini o‘rgani va tushunish 
borasida diniy tavsirlar, hadisshunoslik ilmi va ularni diniy-falsafiy 
jahatdan tashkil qilishga ham e’tibor berildi. Xususan Islom falsafasi 
(Kolom)ning ishlab chiqilishi jamiyat taraqqiyoti jarayonida o‘z 
o‘miga ega bo‘lgan.
Asrlar davomida islom diniga da’vat qilinishi, inson ongi va 
qalbida o‘mi olishi bilan u ma’naviyatli insonga aylandi. Haqiqatni 
ham din ma’naviy madaniyatini tarkibiy qismi sifatida asrlar 
davomida xalqlar uchun nafaqat diniy ta’limot, e’tiqod vazifasini 
0
‘tagan, 
balki 
turmush 
tarziga 
aylanib, 
o‘zining 
muayyan 
qadriyatlarini kishilar ongi va psixologiyasiga singdirib kelgan o‘ziga 
xos dunyoqarash hamdir.