Universiteti a. Abdusamedov, B. Jalilov, A. Tashanov
W illiam L.Row e. Philosophy o f Religion. U SA W ad sw o rth C e n g a g e Learning, 2 0 07 . -P. 19
Download 4.52 Mb. Pdf ko'rish
|
Dinlar falsafasi.AbdusamedovA. Djalilov B. TashanovA.
|
3 W illiam L.Row e. Philosophy o f Religion. U SA W ad sw o rth C e n g a g e Learning, 2 0 07 . -P. 19
12 oshirilgan tadqiqotlar, izlanishlar va olingan ilmiy xulosalarga ko‘p iihatdan bog‘liq bo‘lgan. Shuning uchun har bir din bo‘yicha alohida fikr yuiritish lozim bo‘ladi. Dinni tadqiq qilishga bo‘lgan qiziqish xristianlik dini paydo bo‘lishidan ancha oldin boshlangan. Dastlabki asrlardayoq cherkov rahnamolari qadimdan mavjud bo‘lgan majusiylar (butparastlik) din vakillari bilan muloqotga kirishib, /amondoshlari e ’tiqod qiladigan diniy tasawurlaming mohiyatini lushunishga harakat qilganlar. Keyinchalik, ayniqsa, XVII asrdan boshlab xristian missionerlari bu din ta’limotiga zid bo'lgan diniy ibodat xususiyatlarini ko‘rsatib, ularga qarshi kurashganlar. Ayniqsa, Evropada keyingi 300 yilda dinning ilohiy vahyligi haqidagi ko‘pgina teologik (ilohiyot) an’anaviy qarashlarini falsafiy jihatdan talqin qilishga kirishildi. Bu holat Evropada o ‘rta asrlarda, hattoki hozir ham davom etmoqda. Bunday falsafiy qarashlaming davom etishi va keng tarqalishining sababi xristian dini ilohiy yozuvlaridagi asosiy mohiyatni (Xudo mavjudligi haqidagi fikr) o‘zgartishga, falsifikatsiya qilishga yo‘l qo‘yilmasligidir. Biz allaqachon qayd qilib qo‘ydikki, ko'plab asosiy ilohlarga ko‘ra Xudoning haddan tashqari yaxshiligini, uning tashqi olamdan yiroq tushunchaligini, dunyoning yaratuvchisi ekanligini, unig har narasaga qodir va ulkan kuch qudratga ega ekanini anglab ettik. Xudoga nisbatan berilgan 2ta boshqa xususiyat shundan iboratki, buyuk ilohiy otchilar , ular yagona mavjudlik va mangulik tarafdorlaridir. G ‘arbiy sivilizatsiyada Xudo haqidagi boshqa fikr va keyingisi, uning o‘ta yaxshi bo‘lganligi, uning o‘zgacha dunyosi va olamdan ajralib turilishi yagona mavjudligi, har narsaga qodir ekani, katta kuch qudratga egaligi va olamning yagona yaratuvchisiligidir. Albatta, Xudo haqidagi bu fikrlaming asosiy elementlari ro‘yhati bizga o‘zlari tushuntirilganidek ochib beriladi. U qanday qudratli bo‘lishhi mumkin? Yagona mavjudot g'oyasini biz qanday tushunamiz? Qaysi yo’l bilan Xudo dunyodan ajralib mustaqil bo‘lishi mumkin? Xudo yolg‘iz, Xudo abadiy, mangu deyilishining m a’nosi nima? Birdan bir yolg‘izlik, mangulik biz bularga va shunga o'xshash .savollarga javob berishimiz mumkin. Xudo haqidagi bunday g'oyalar g‘arbiy sivilizatsiyada paydo bo‘lganligini anglab ettik. Xudoning manguligi yolg‘izligi haqidagi savollami o‘rganishdan oldin uni ya’ni bunga asoslangan savollarga javob berishga harakat qilish orqali o‘zimizning Xudo haqidagi fikr va g‘oyalarimizni boyitish muhim deb 13 bildik. Biz ko‘rishimiz mumkinki, Xudoning qudratini tushunib bo‘lmaydi. 0 ‘tmishda qanday o‘zgarishlar bo‘lgan? Aniqki, Xudo AQSH prezidenti bo‘lgan Niksonni saqlab qola olmagandi. Ammo endi Xudo buni qila oladimi? Nikson hech qachon prezident bo‘la olmasligi mantiqiy asos emas. Xudoning marhamati bilan paydo bo‘lgan yoki uning boshqa bir yaxshiliklaridn biri, ammo garchi biz kuch qudrat haqidagi tushunchamizni oqlaadik. Va Xudoning kuch qudrati mutlaqo hech narsa emas. Biz Xudo haqidagi tushunchalami hech qachon tasdiqlay olmaymiz4. ,0 ‘rta asirlardagi xristian dini ilohiyotchilari va faylasuflari diniy muammolami tadqiq qilishni faqat bitta din-xristianlik Bibliya ta’limoti asosida bo'lishni talab qildilar. Boshqa dinlar haqida fikr yuritish man qilindi, hattoki o‘rta asrlarda shu talabni bajarmagan kishilami dinsizlikda ayblab, jiddiy choralar ko‘rildi. Ma’rifatparvarlik davriga kelib, xristianlikni katolik yo‘nalishi Evropa faylasuflari tamonidan tanqid qilinishi bunday vaziyatni o‘zgartirib yubordi. Bu davrda Angliya, Fransiya va boshqa Evropa davlatlaridan «tabiiy dinning» inson tabiatidan postulat (faraz)larini topishga qiziqish faollashgan edi. Buning uchun faylasuflar boshqa dinlarga ham murojaat qilishga majbur bo‘ldilar. Natijada konfutsiychilik, daosizm, buddaviylik, islom va boshqa dinlar haqida bilimlar to‘plandi. Bu tadqiqotlar dinshunoslik va din falsafasi fanining shakllanishi va rivojlanishiga hissa bo‘lib qo'shildilar. XVHI asming ikkinchi yarmi va XIX asming birinchi yarmida bir qancha nemis faylasuflari: Gerder, Shlegel, I.Kant, Gegel, Shleyermaxer va boshqalar tomonidan umumtarix rivojlanishi konsepsiyasi ishlab chiqildi. Ular yoqlab chiqqan nazariyalari bo‘yicha, dinni o‘rganishga tarixiy rivojlanish nuqtai nazaridan qarab, uni jamiyat taraqqiyotidan ajralgan holda tadqiq qilish mumkin emasligini ilmiy asosladilar. Bu holat keyinchalik dinshunoslik va din falsafasi fanini o'rganishning asosiy tamoyillaridan biriga aylandi. Germaniyada XIX asrdan boshlab dinshunoslikka qiziqish ilmiy tus ola boshlaydi va bu borada nemis olimlari bu fan sohasini boshqarish (etakchilik) obro‘siga ega bo‘lganlar. Faylasuflar tarixni ilmiy tahlil qilish mumkinmi degan savolni o‘z oldilariga qo‘ydilar va Download 4.52 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|